William J. O’Neil là một huyền thoại đầu tư chứng khoán, cha đẻ của phương pháp đầu tư tăng trưởng CANSLIM. Chiến lược CANSLIM đã được Hiệp hội các nhà đầu tư cá nhân Mỹ (AAII) đánh giá là chiến lược hiệu quả hàng đầu giai đoạn 1998–2009, với tổng mức sinh lời khoảng 2.763% trong 12 năm​. Đây là thành quả ấn tượng đến từ việc tuân thủ nghiêm ngặt những nguyên tắc đầu tư kỷ luật. Bài viết này sẽ đi sâu vào 6 quy tắc vàng theo phương pháp Canslim của William O’Neil – những bài học xương máu giúp ông đạt được chiến thắng lẫy lừng.

Mỗi nguyên tắc dưới đây đều tập trung vào những yếu tố cốt lõi trong việc chọn cổ phiếu tăng trưởng, đồng thời chỉ ra sai lầm phổ biến mà nhiều nhà đầu tư (đặc biệt là người mới hoặc người đang lạc lối) thường mắc phải. Qua phân tích lý trí và ví dụ thực tế, bài viết hy vọng sẽ truyền cảm hứng và định hướng bạn theo con đường đầu tư đúng đắn, thông minh và kỷ luật hơn.

6 quy tắc đầu tư cổ phiếu theo phương pháp CANSLIM của William O’Neil

1. O’Neil dùng phân tích cơ bản để chọn cổ phiếu và dùng phân tích kỹ thuật để chọn điểm mua

Phương pháp CANSLIM là sự kết hợp tinh tế giữa phân tích cơ bản (FA) và phân tích kỹ thuật (TA). O’Neil chọn cổ phiếu dựa trên các tiêu chí cơ bản vượt trội, rồi quyết định khi nào mua dựa trên tín hiệu kỹ thuật. Cụ thể, ông tìm kiếm những cổ phiếu có tăng trưởng lợi nhuận quý hiện tại và năm hiện tại rất cao (C và A trong phương pháp CANSLIM), kèm theo các yếu tố nền tảng mạnh như ROE cao 17%, biên lợi nhuận lớn, tăng trưởng doanh thu mạnh.

Sai lầm phổ biến: Rất nhiều nhà đầu tư chỉ chú trọng một mặt: hoặc chỉ phân tích cơ bản, hoặc chỉ nhìn biểu đồ. Ví dụ, có người mê mải các chỉ số tài chính, thấy doanh nghiệp rẻ so với giá trị sổ sách là mua, nhưng lại mua nhầm lúc xu hướng giá đang xuống – kết quả cổ phiếu tốt nhưng vẫn lỗ nặng vì “đúng công ty, sai thời điểm”. Ngược lại, có người mua theo mẫu hình kỹ thuật hoặc tín hiệu “phím hàng” ngắn hạn mà không hiểu gì về nội tại doanh nghiệp, dẫn đến mua phải cổ phiếu kém chất lượng, tăng nóng rồi sụp đổ như bong bóng xà phòng. Cả hai cách tiếp cận phiến diện đều rủi ro.

Hành động đúng đắn: Hãy học theo cách O’Neil: lọc cổ phiếu bằng tiêu chí cơ bản trước, sau đó dùng kỹ thuật để tìm điểm vào. Cụ thể, bạn có thể lập một danh sách cổ phiếu đáp ứng các tiêu chí tăng trưởng theo phương pháp CANSLIM (ví dụ: lợi nhuận quý gần nhất tăng >20%, lợi nhuận năm tăng >25%, ROE >17%, có sản phẩm/dịch vụ mới đột phá, v.v.). Tiếp đó, theo dõi đồ thị những cổ phiếu này, xác định xem cổ phiếu nào đang hình thành nền giá tích lũy chặt chẽ – dấu hiệu cho thấy cung cầu cân bằng trước khi bứt phá. Kiên nhẫn chờ cổ phiếu phá vỡ kháng cự quan trọng với khối lượng lớn rồi hãy mua. Điều này đảm bảo bạn mua đúng thời điểm dòng tiền thông minh đang đẩy giá, tăng xác suất cổ phiếu sẽ tiếp tục tăng mạnh sau khi bạn mua.

2/ Nghiên cứu các mẫu biểu đồ lịch sử giá không ngừng

Không có thành công nào đến một cách dễ dàng, và O’Neil hiểu rõ điều đó. Trước khi trở thành huyền thoại, ông đã dành vô số giờ để nghiên cứu lịch sử thị trường và tìm kiếm mẫu hình của những cổ phiếu thắng lớn. O’Neil đã phân tích hàng nghìn biểu đồ giá qua các chu kỳ thị trường khác nhau và đọc hàng ngàn cuốn sách về đầu tư, phân tích kỹ thuật lẫn tâm lý giao dịch. Ông từng nhận xét chua chát: “90% người chơi chứng khoán – cả chuyên gia lẫn nghiệp dư – đơn giản là không làm đủ bài tập về nhà.

Bài học rút ra: Để chiến thắng trong một cuộc chơi đòi hỏi trí tuệ như đầu tư chứng khoán, bạn phải liên tục học hỏi và rèn luyện. Phương pháp CANSLIM không chỉ là vài công thức cứng nhắc, mà được đúc kết từ nghiên cứu chuyên sâu của O’Neil về những siêu cổ phiếu (cổ phiếu tăng giá nhiều lần) trong lịch sử. Nhờ “đào xới” dữ liệu quá khứ, ông phát hiện ra các mẫu hình đồ thị lặp đi lặp lại trước khi cổ phiếu bứt phá, từ đó phát triển nên hệ thống giao dịch hiệu quả. 

Sai lầm phổ biến: Nhiều nhà đầu tư mới thiếu kiến thức nền tảng nhưng lại nóng vội muốn chiến thắng ngay. Họ nghe vài lời “mách nước” hoặc đọc lướt vài bài báo và nghĩ rằng đủ để làm giàu từ chứng khoán. Chính sự thiếu chuẩn bị này khiến họ dễ mắc bẫy tin đồn, không hiểu vì sao cổ phiếu lên hay xuống, và không có chiến lược rõ ràng. Hệ quả thường là thua lỗ nặng nề rồi chán nản rời bỏ thị trường, cho rằng chứng khoán chỉ là cờ bạc.

Hành động đúng đắn: Hãy đầu tư vào chính bản thân bạn trước. Dành thời gian học hỏi kiến thức cơ bản về thị trường, đọc các sách kinh điển (như sách của O’Neil, Benjamin Graham, Peter Lynch, etc.), và nghiên cứu biểu đồ giá của những cổ phiếu thành công lẫn thất bại trong quá khứ. Việc “làm bài tập về nhà” này giúp bạn nhận diện được cơ hội khi nó xuất hiện và tránh lặp lại những sai lầm cũ của người khác. Nếu O’Neil có thể tìm ra công thức thắng lợi nhờ miệt mài nghiên cứu, bạn cũng có thể cải thiện đáng kể kỹ năng đầu tư của mình bằng cách trang bị kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn (thông qua quan sát thị trường mỗi ngày).

3/ Ông chỉ đầu tư vào các cổ phiếu dẫn đầu, không phải các cổ phiếu đi theo sau hay cổ phiếu vốn hóa thấp

Thị trường chứng khoán thường có câu: “Nhất chọn cổ phiếu dẫn đầu, nhì chọn ngành dẫn đầu”. O’Neil luôn tìm kiếm những công ty xuất sắc nhất trong nhóm ngành tiềm năng, tức là những cổ phiếu dẫn đầu xu hướng, thay vì mua các cổ phiếu “hạng hai, hạng ba” hoặc các cổ phiếu penny yếu kém dù giá có vẻ rẻ. Ông khẳng định: “Mua các cổ phiếu đội sổ hiếm khi mang lại kết quả, dù chúng trông có vẻ rất rẻ. Hãy chỉ tập trung vào các nhóm dẫn đầu“​.

Thế nào là cổ phiếu dẫn đầu? Đó thường là cổ phiếu của doanh nghiệp đầu ngành với tốc độ tăng trưởng cao, hiệu quả kinh doanh vượt trội và thường nằm trong top 2-3 công ty tăng giá mạnh nhất ngành đó​. Cổ phiếu dẫn đầu thường có sức mạnh giá tốt: ngay cả khi thị trường chung điều chỉnh, giá của chúng giữ tương đối ổn định hoặc giảm ít hơn mặt bằng chung. Ngược lại, cổ phiếu “đi theo sau” (laggards) thường là công ty yếu hơn, tăng trưởng thấp, hoặc đã qua thời hoàng kim. Chúng có thể có chỉ số P/E thấp hoặc cổ tức cao hấp dẫn bề ngoài, nhưng thiếu động lực tăng trưởng. O’Neil cảnh báo đừng mua cổ phiếu chỉ vì P/E thấp hoặc cổ tức cao – đó không phải yếu tố làm giá cổ phiếu tăng mạnh. Thực tế, nhiều cổ phiếu P/E thấp tiếp tục giảm giá, còn cổ phiếu P/E cao (do lợi nhuận tăng trưởng nhanh) lại tiếp tục tăng.

Sai lầm phổ biến: Nhà đầu tư hay mắc bẫy “giá rẻ” – thích mua cổ phiếu đang giảm sâu hoặc các mã penny thị giá rất thấp với hy vọng “càng rẻ càng dễ tăng”. Họ cũng dễ bị thu hút bởi cổ phiếu trả cổ tức cao, nghĩ rằng “ít nhất có lãi suất”. Tuy nhiên, cổ phiếu yếu kém thường càng xuống thêm, và một công ty tăng trưởng chậm mới phải “mồi chài” nhà đầu tư bằng cổ tức cao. Kết cục, tiền nằm chết trong những cổ phiếu ì ạch trong khi các cổ phiếu dẫn đầu khác ngoài kia có thể đã tăng gấp nhiều lần.

Hành động đúng đắn: Hãy sàng lọc danh mục và ưu tiên chất lượng hơn số lượng. Tập trung nghiên cứu những doanh nghiệp đầu ngành có tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận vượt trội, sản phẩm/dịch vụ ưu việt hoặc có yếu tố đổi mới đột phá (phù hợp với chữ N – New trong phương pháp CANSLIM). Đồng thời, quan sát động thái giá: cổ phiếu nào đang trong xu hướng tăng mạnh, đạt đỉnh cao mới trong khi đa phần thị trường còn lình xình? Đó có thể là cổ phiếu dẫn đầu mà bạn nên để mắt. Việc mua một cổ phiếu tốt nhất nhóm ngành tại điểm mua hợp lý sẽ an toàn và sinh lợi tốt hơn nhiều so với mua bừa một mã trung bình vì “nghe rẻ”. Nhớ rằng một cổ phiếu tốt có thể tiếp tục tăng từ 50 lên 100 (tăng 100%), còn cổ phiếu tồi có thể từ 5 xuống 1 (mất 80%). Lựa chọn đúng người dẫn đầu sẽ tạo nên khác biệt lớn cho thành công đầu tư của bạn.

4/ Ông O’Neil biết chính xác những gì mình đang làm trên thị trường. Ông có một kế hoạch giao dịch, nguyên tắc giao dịch và quy tắc

Không có kế hoạch tức là lên kế hoạch cho thất bại – câu nói này đặc biệt đúng trong đầu tư. O’Neil luôn bước vào thị trường với một kế hoạch rõ ràng và một bộ nguyên tắc kỷ luật tự đặt ra cho mình. Mỗi quyết định mua/bán của ông đều dựa trên kế hoạch đó, chứ không tùy hứng. Ông từng nhận xét: “Nhiều nhà đầu tư lúng túng khi quyết định mua hay bán. Họ do dự vì thực ra họ không biết mình đang làm gì. Họ không có kế hoạch, không có nguyên tắc để định hướng, nên lúc nào cũng bấp bênh”.

Một kế hoạch giao dịch tốt thường bao gồm: tiêu chí chọn cổ phiếu, điểm mua lý tưởng, mức cắt lỗ, mục tiêu chốt lời, cách quản trị danh mục (phân bổ vốn, số lượng cổ phiếu tối đa nắm giữ,…). O’Neil có đầy đủ những điều này, nhờ đó ông tự tin và quyết đoán khi hành động. Trái lại, nhà đầu tư thiếu kế hoạch thường thay đổi quyết định liên tục, nghe ngóng tin tức rồi lại dao động, không theo một chiến lược nhất quán nào cả.

Sai lầm phổ biến: Nhiều người bước vào thị trường mà không hề chuẩn bị kế hoạch. Họ mua vì tin đồn, vì “cảm thấy thích” hoặc vì sợ bỏ lỡ (FOMO), rồi khi giá biến động mạnh thì hoang mang không biết nên làm gì. Không có nguyên tắc rõ ràng, họ dễ bán tháo trong hoảng loạn hoặc mua đuổi trong hưng phấn, khiến kết quả đầu tư rất thất thường. Thua lỗ dồn dập có thể làm họ mất phương hướng, thậm chí đánh mất kỷ luật bản thân, dẫn tới những quyết định ngày càng cảm tính và sai lầm nghiêm trọng hơn.

Hành động đúng đắn: Trước khi nhấn nút mua bất kỳ cổ phiếu nào, hãy viết ra kế hoạch giao dịch cho nó. Bạn mua vì lý do gì? (dựa trên những tiêu chí nào, tin cơ bản hay tín hiệu kỹ thuật nào?). Kịch bản tốt nhất là gì (cổ phiếu có thể lên đến đâu, căn cứ theo yếu tố nào)? Kịch bản xấu nhất là gì (sẽ cắt lỗ ở giá bao nhiêu)? Nếu có nhiều cổ phiếu, bạn sẽ phân bổ vốn ra sao, quản lý rủi ro tổng thể thế nào? Tất cả nên được suy tính trước khi hành động.

Quan trọng hơn, tuân thủ kế hoạch đã đề ra. Kỷ luật là cây cầu nối giữa kế hoạch và kết quả. Bạn có thể dán các nguyên tắc của mình ở nơi dễ thấy khi giao dịch, để luôn nhắc nhở bản thân. Dần dần, khi kế hoạch hóa mỗi quyết định trở thành thói quen, bạn sẽ thấy mình tự tin hơn hẳn, không còn bị nhiễu bởi đám đông. Như O’Neil, bạn sẽ biết rõ mình đang làm gì và vì sao, từ đó ra quyết định dứt khoát, tránh được cảm giác chơi vơi mơ hồ vốn là kẻ thù của thành công.

5/ Ông O’Neil giao dịch theo hành động giá chứ không phải ý kiến của riêng mình hoặc của bất kỳ ai khác

Thị trường chứng khoán đầy rẫy ý kiến: từ các chuyên gia trên TV, các diễn đàn mạng xã hội, đến tiếng nói bên trong chính mỗi nhà đầu tư. Tuy nhiên, O’Neil không để những ý kiến chủ quan chi phối quyết định của mình – ông chỉ tin vào sự vận động của giá cả và khối lượng (tức các dữ kiện khách quan của thị trường). Ông từng nói: “Thị trường thường đi ngược lại những gì đa số mọi người nghĩ. 95% những gì bạn nghe trên tivi chỉ là ý kiến cá nhân – và ý kiến thì hầu như luôn vô giá trị. Chỉ có sự thật của thị trường mới đáng tin hơn rất nhiều”​.

Điều này nghĩa là: hãy lắng nghe thị trường, đừng cố ép thị trường theo ý mình. Nếu tất cả dấu hiệu cho thấy một cổ phiếu đang yếu (giá giảm, khối lượng bán cao), đừng mua chỉ vì bạn “nghĩ” cổ phiếu đó rẻ hay tin doanh nghiệp tốt. Ngược lại, nếu thị trường chung đang hưng phấn đẩy giá lên, đừng bán khống chỉ vì bạn “cảm thấy” nó đã quá cao. Hãy để biểu đồ và dữ liệu dẫn dắt – chúng cho thấy dòng tiền thông minh đang làm gì.

Sai lầm phổ biến: Con người dễ mắc bệnh cố chấp với ý kiến của mình. Nhiều người phân tích doanh nghiệp rất kỹ và kết luận cổ phiếu X sẽ tăng, nên khi thị trường đi ngược (giá X giảm) họ lại cho rằng “thị trường sai, mình đúng”, kết quả ôm lỗ nặng. Cũng có người bị ảnh hưởng bởi dư luận, đọc quá nhiều tin tức và nhận định trái chiều đến mức mất phương hướng, mua bán loạn nhịp không theo kế hoạch nào cả. Những “nhiễu thông tin” này làm họ đánh mất sự nhạy bén với chính tín hiệu từ thị trường.

Hành động đúng đắn: Rèn luyện tư duy khách quan khi đầu tư. Hãy xem mỗi biểu đồ, mỗi con số khối lượng giao dịch như “lời thì thầm” của thị trường. Nếu giá phá vỡ ngưỡng hỗ trợ quan trọng với khối lượng lớn, đó là sự thật bạn phải chấp nhận – có điều gì đó tiêu cực, hãy tôn trọng tín hiệu và hành động (bán giảm rủi ro). Nếu cổ phiếu bứt phá khỏi nền giá với khối lượng đột biến, đó cũng là sự thật – dòng tiền lớn đã nhập cuộc, hãy xem xét mua vào thay vì sợ hãi. Khi lập luận cá nhân của bạn mâu thuẫn với tín hiệu thị trường, hãy ưu tiên tin vào thị trường.

Ngoài ra, hạn chế tiếp nhận quá nhiều ý kiến bên ngoài. Bạn có thể tham khảo, nhưng cuối cùng hãy quay về phân tích độc lập dựa trên dữ liệu. Theo thời gian, việc bám sát hành động giá sẽ giúp bạn nhận diện xu hướng nhanh nhạy hơn và không còn lệ thuộc vào “thầy phán” nào. Hãy nhớ: thị trường luôn đúng, nhiệm vụ của chúng ta là tuân theo chứ không phải tranh cãi với nó.

6. Bán một cổ phiếu đang nắm giữ sau khi nó giảm 7% so với giá mua

Quy tắc đầu tiên và quan trọng bậc nhất của O’Neil là luôn cắt lỗ sớm. Cụ thể, nếu một cổ phiếu giảm khoảng 7–8% dưới giá mua, hãy bán ngay lập tức để bảo toàn vốn. O’Neil từng nhấn mạnh: “Tôi đặt ra quy tắc không bao giờ để lỗ hơn 7% trên bất kỳ cổ phiếu nào. Nếu giá giảm 7% so với giá mua, tôi sẽ tự động bán – không cần do dự hay hy vọng”. Điều này nghe có vẻ đơn giản, nhưng trên thực tế rất nhiều nhà đầu tư do dự trong việc cắt lỗ: họ hy vọng cổ phiếu sẽ “quay đầu” và ngại thừa nhận mình đã sai. Kết quả là khoản lỗ nhỏ 7% có thể nhanh chóng phình to thành 20-30% hoặc hơn, gây thiệt hại nặng nề cho danh mục.

Vì sao 7% lại là ngưỡng “ma thuật”? Bởi lẽ nếu mỗi thương vụ lỗ không quá 7-8%, bạn có thể dễ dàng phục hồi chỉ với một vài thương vụ thắng lợi. Ngược lại, nếu để lỗ tới 50%, bạn cần cổ phiếu tăng 100% (tức gấp đôi) chỉ để hòa vốn – một nhiệm vụ cực kỳ khó khăn. Việc giới hạn lỗ ở mức nhỏ giúp bạn kiểm soát rủi ro và bảo toàn sức mạnh tài chính cho những cơ hội tốt hơn. Đây chính là bí quyết để “sống sót” lâu dài trên thị trường khắc nghiệt.

Sai lầm phổ biến: Nhiều người không những không cắt lỗ sớm mà còn mua bình quân giá xuống – tức đổ thêm tiền mua cổ phiếu đang giảm với hy vọng kéo giảm giá vốn. Đây là một bẫy tâm lý nguy hiểm. Thay vì cứu vãn, việc này giống như “ném tiền tốt theo tiền xấu”, làm tăng rủi ro nếu cổ phiếu tiếp tục lao dốc. O’Neil kiên quyết không bao giờ mua bình quân giá xuống. Cách sửa sai ở đây rất rõ: hãy chấp nhận lỗ nhỏ và rút lui, giữ tiền để đầu tư vào cơ hội khác xứng đáng hơn.

Hành động đúng đắn: Hãy đặt cho mình mức cắt lỗ cố định (7-8%) ngay khi mua bất kỳ cổ phiếu nào. Viết nó vào kế hoạch giao dịch và tuân thủ kỷ luật. Bạn cũng có thể sử dụng lệnh dừng lỗ tự động để thực thi quy tắc này một cách khách quan. Việc dứt khoát cắt lỗ sớm không hề “nhát gan” – ngược lại, nó thể hiện sự can đảm và kỷ luật của nhà đầu tư chuyên nghiệp biết bảo vệ thành quả của mình.

Có thể bạn quan tâm

Bộ sách Kết hợp Phân tích cơ bản (FA) và Phân tích kỹ thuật (TA) để tìm kiếm Siêu cổ phiếu

ĐẶT SÁCH NGAY