Trong suốt lịch sử hiện đại, đầu tư chứng khoán là một trong những cách hiệu quả nhất để cá nhân có thể tích lũy vốn, xây dựng sự giàu có và gia tăng thu nhập thụ động. Tuy nhiên, việc đầu tư chứng khoán vẫn đang bị hiểu nhầm bởi đa số người, nhiều người trong số họ xem cổ phiếu như một cách làm giàu nhanh chóng mà không cần phải làm việc quá nhiều.

Nhưng sự thật là việc đầu tư chứng khoán là một công việc không chỉ cần những phân tích chứng khoán mà còn cần đến sự nhạy bén. Chứng khoán cũng khiến các nhà đầu tư lo lắng khi xuống giá, nhưng lại khiến họ “phát điên” khi chúng nhảy múa trên sàn giao dịch chứng khoán. Vậy thực tế chứng khoán là gì? Đầu tư chứng khoán là gì ? Và đầu tư chứng khoán có thực sự hiệu quả như người ta vẫn đồn thổi?

Chứng khoán là gì?

Hàng ngày, chúng ta đều nghe được những bản tin chứng khoán về việc lên xuống của thị trường qua những thông tin hiển thị trên bảng điện tử chứng khoán. Vậy chứng khoán thực sự là gì?

Khi một công ty gọi vốn, số vốn cần gọi đó được chia thành nhiều phần nhỏ bằng nhau gọi là cổ phần. Người mua cổ phần gọi là cổ đông. Cổ đông được cấp một giấy chứng nhận sở hữu cổ phần gọi là cổ phiếu và chỉ có công ty cổ phần mới phát hành cổ phiếu. Như vậy, cổ phiếu chính là một chứng thư chứng minh quyền sở hữu của một cổ đông đối với một công ty cổ phần và cổ đông là người có cổ phần thể hiện bằng cổ phiếu.

Nói một cách đơn giản, một cổ phần đại diện cho quyền sở hữu hợp pháp của một doanh nghiệp. Các tập đoàn sẽ phát hành cổ phiếu, thường sẽ có hai loại: cổ phiếu thông thường và cổ phiếu ưu đãi. Cổ phiếu khi được hoán đổi cho nhau được gọi là “chứng khoán” – đại diện cho quyền sở hữu trong một doanh nghiệp. Hay nói cách khác khi bạn quyết định đầu tư vào thị trường chứng khoán nghĩa là bạn đang mua quyền sở hữu một hay nhiều doanh nghiệp.

Cổ phiếu thường: Đây là loại cổ phiếu mà hay được mọi người đề cập đến đầu tiên khi họ nói về việc đầu tư chứng khoán. Cổ phiếu phổ thông được chia sẻ tương ứng với lợi nhuận hay lỗ của công ty. Các cổ đông quyết định giữ lại lợi nhuận đó hoặc gửi một phần hoặc toàn bộ lợi nhuận cho cổ đông dưới hình thức chia cổ tức – bằng tiền mặt hoặc bằng chính cổ phiếu.

Cổ phiếu ưu đãi: Cổ đông của cổ phiếu ưu đãi nhận cổ tức cụ thể theo thời gian xác định trước. Các cổ tức sẽ được ưu tiên trả trước cho các cổ đông sở hữu cổ phiếu ưu đãi. Kể cả khi công ty phá sản thì cổ phiếu ưu đãi vẫn được ưu tiên hơn trong việc thu hồi những tài sản ủy thác.

Trái phiếu: Hiểu theo nghĩa đơn giản nhất, trái phiếu là một khoản vay giữa bạn (người cho vay) với nhà phát hành (người đi vay). Nhà phát hành có thể là chính phủ  khi cần huy động vốn cho ngân sách hoặc công ty khi huy động vốn để đầu tư phát triển doanh nghiệp

Trái phiếu thường có kỳ hạn cố định. Nhà phát hành sẽ trả lãi định kỳ 6 tháng hoặc 1 năm trong suốt kỳ hạn của trái phiếu. Khi đến hạn, nhà phát hành sẽ hoàn trả tiền gốc. Trái phiếu thường ít rủi ro hơn cổ phiếu, trái phiếu được ấn định  ngay từ lúc đầu ban hành và tạo ra thu nhập ổn định. Nhưng trái phiếu không được chia cổ tức.

Chứng khoán phái sinh hay còn gọi là công cụ phái sinh, theo chuẩn mực Quốc tế, bao gồm nhiều loại. Nhưng có thể liệt kê 5 loại chứng khoán phái sinh chủ yếu sau: quyền mua cổ phần; chứng quyền; hợp đồng kỳ hạn; hợp đồng tương lai; và quyền lựa chọn.

Quyền mua cổ phần (hay quyền mua trước) là quyền ưu tiên mua trước dành cho các cổ đông hiện hữu của một công ty cổ phần được mua một số lượng cổ phần trong một đợt phát hành CP phổ thông mới tương ứng với tỷ lệ cổ phần hiện có của họ trong công ty, tại mức giá xác định, thấp hơn mức giá chào mời ra công chúng và trong một thời hạn nhất định.

Chứng quyền là một loại chứng khoán trao cho người nắm giữ nó quyền được mua một số lượng xác định một loại chứng khoán khác, thường là cổ phiếu thường, với một mức giá xác định và trong một thời hạn nhất định. Quyền này được phát hành khi tổ chức lại các công ty hoặc khi công ty nhằm mục tiêu khuyến khích các nhà đầu tư tiềm năng mua các trái phiếu hoặc cổ phiếu ưu đãi có những điều kiện kém thuận lợi. Để chấp nhận những điều kiện đó, nhà đầu tư có được một lựa chọn đối với sự lên giá có thể xảy ra của cổ phiếu thường.

Hợp đồng kỳ hạn là một thoả thuận trong đó một người mua và một người bán chấp thuận thực hiện một giao dịch hàng hoá với khối lượng xác định, tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá ấn định vào ngày hôm nay.

Hợp đồng tương lai là một thoả thuận đòi hỏi một bên của hợp đồng sẽ mua hoặc bán một hàng hoá nào đó tại một thời hạn xác định trong tương lai theo một mức giá đã định trước. Chức năng kinh tế cơ bản của các thị trường hợp đồng tương lai là cung cấp một cơ hội cho những người tham gia thị trường để phòng ngừa rủi ro về những biến động giá bất lợi.

Quyền lựa chọn: Một quyền chọn là một hợp đồng cho phép người nắm giữ nó được mua (nếu là quyền chọn mua) hoặc được bán (nếu là quyền chọn bán) một khối lượng nhất định hàng hoá tại một mức giá xác định và trong một thời hạn nhất định. Các hàng hoá cơ sở này có thể là cổ phiếu, chỉ số cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số trái phiếu, thương phẩm …

Các cá nhân có thể mua cổ phiếu thông qua sự tư vấn của các công ty chứng khoán hoặc mua chứng chỉ quỹ thông qua các quỹ đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp.

Cổ phiếu được tạo ra như thế nào?

Cổ phiếu tồn tại được là vì nhiều lý do, nhưng trong số đó những lý do quan trọng nhất bao gồm:

Cổ phiếu cho phép các công ty huy động vốn (tiền) để biến ý tưởng thành các doanh nghiệp. Cổ phiếu được sinh ra khi bắt đầu xuất hiện hình thái công ty cổ phần, cho phép nhiều cá nhân cùng góp vốn tạo nên một doanh nghiệp. Và các cá nhân có quyền mua hoặc sở hữu nhiều cổ phần ở các công ty khác nhau. Các cá nhân hay tổ chức giao dịch và mua bán các cổ phiếu với nhau trên sàn giao dịch chứng khoán.

Các cổ phiếu sẽ tạo ra lợi nhuận cho các nhà đầu tư khi công ty làm ăn có lãi. Trên thực tế, khi công ty làm ăn có lãi, số tài sản thực sẽ tăng lên, chia đều cho số cổ phần thì giá cổ phiểu tương ứng cũng sẽ được tăng theo.

Khi đầu tư cổ phiếu, những người không có thời gian để quản lý một doanh nghiệp hay muốn tìm một nguồn thu nhập thụ động vẫn có quyền tham gia biểu quyết để đưa ra quyết định cho một doanh nghiệp. Việc này sẽ khiến việc phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn, kể cả từ nhân lực đến vật lực.

Đầu tư chứng khoán là làm gì?

Để hiểu được rằng việc chơi chứng khoán khác hoàn toàn với việc đầu tư chứng khoán như thế nào, bạn phải hiểu được mục đích của việc đầu tư cũng như cách bạn sẽ làm gì với khoản đầu tư của bạn. Đầu tư chứng khoán là một sự tính toán có chủ đích chứ không phải là những hành động bột phát với những cảm tính và khoản đầu tư đó sẽ tạo ra lợi nhuận thụ động cho bạn.

Hãy tưởng tượng việc bạn bắt đầu với một cửa hàng bán lẻ và cổ đông là các thành viên trong gia đình. Bạn quyết định bỏ 1 tỷ đồng để tạo lập một công ty mới. Bạn chia số cổ phần đó thành 10.000 cổ phiếu. Bạn định mức mỗi cổ phiếu ở mức 100.000 đồng. Nếu bạn bán tất cả các cổ phiếu đó cho các thành viên trong gia đình bạn sẽ có 1 tỷ đồng để phục vụ cho mục đích kinh doanh.

Sau một thời gian, công ty của bạn kiếm ghi nhận mức lãi là 500 triệu đồng, mỗi cổ phiếu sẽ được hưởng 1/10.000 lợi nhuận. Bạn sẽ nhận được mức 50 triệu đồng chia cho 10.000 cổ phiếu tương ứng với mỗi cổ phiếu sẽ thêm 50.000 đồng. Bạn sẽ có một cuộc họp được gọi là Đại hội đồng cổ đông được chủ trì của Hội đồng Quản trị và có sự tham gia của Cổ đông để quyết định rằng sẽ trả cổ tức bằng tiền hay bằng cổ phiếu, hoặc mở rộng công ty bằng việc tái đầu tư.

Nếu công ty của bạn đủ lớn, bạn có thể có một đợt phát hành cổ phần lần đầu tiên ra công chúng (được gọi là IPO) cho phép bạn được bán cổ phiếu trên thị trường chứng khoán hoặc thị trường tự do.

Tất cả những điều trên được gọi là đầu tư chứng khoán, nghĩa là việc bạn rót vốn và mua cổ phiếu của một công ty cổ phần. Cổ phiếu này sẽ có lúc tăng hoặc giảm, dựa trên việc kinh doanh của công ty đó. Đầu tư chứng khoán chính là cách góp vốn cổ phần để sở hữu cho mình một doanh nghiệp.

Tổng hợp: Hestia, Sotrans