Khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi
Con người thường bị mắc kẹt trong các thói quen, cảm xúc tiêu cực và lối suy nghĩ lặp đi lặp lại. Nhưng theo khoa học hiện đại, khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi đã chứng minh rằng não bộ có thể thay đổi – không chỉ về mặt sinh học mà cả trong cách con người suy nghĩ, cảm nhận và hành động.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ mối liên hệ giữa khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi, cách hành vi tạo ra hoặc phá vỡ các kết nối thần kinh, và làm sao bạn có thể chủ động tái lập trình cuộc sống của mình. Đặc biệt, chúng ta sẽ cùng nhìn lại những lập luận thú vị trong cuốn sách Bạn là nhà giả dược của Tiến sĩ Joe Dispenza – người đã tiên phong đưa biểu hiện khoa học này vào đời sống thực tiễn.
1. Não bộ có thể thay đổi – cả về cấu trúc lẫn hành vi
Bạn có từng cảm thấy mình đang lặp đi lặp lại một thói quen tiêu cực mà không thể kiểm soát? Hoặc bạn biết rõ điều gì là tốt, nhưng vẫn phản ứng theo kiểu cũ? Tin vui là: bạn có thể thay đổi.
Các nghiên cứu về khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi chỉ ra rằng bộ não con người có thể tái cấu trúc để thích nghi với hành vi mới. Điều này không chỉ là một phát hiện khoa học mà còn là một lời khẳng định: bạn không bị giới hạn bởi bản chất hiện tại của mình.
2. Khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi là gì?
Khả biến thần kinh (neuroplasticity) là khả năng của não bộ trong việc thay đổi cấu trúc và chức năng khi đối mặt với trải nghiệm mới, học tập, hoặc rèn luyện hành vi.
Trong khi đó, tâm lý học hành vi là ngành nghiên cứu những cách mà hành vi hình thành và duy trì thông qua sự lặp lại, phản xạ và điều kiện hóa.
Sự kết hợp giữa khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi cho thấy hành vi không chỉ là phản ứng đơn thuần mà còn là công cụ để tạo ra các kết nối thần kinh mới, định hình lại chính con người bạn.
3. Hành vi và cách nó tái lập trình não bộ
Mỗi hành vi bạn thực hiện – từ đánh răng đến cảm thấy lo âu khi nghe một tin xấu – đều liên quan đến một chuỗi phản ứng thần kinh. Khi hành vi được lặp đi lặp lại, bộ não sẽ “ưu tiên” những đường dẫn thần kinh đó, tạo ra các “đường mòn” dẫn đến phản ứng quen thuộc.
Thông qua khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi, bạn hoàn toàn có thể phá vỡ những liên kết cũ và xây dựng lại hành vi mới bằng cách thay đổi phản ứng có ý thức.
4. Chu trình: Cảm xúc – hành vi – kết nối thần kinh
Các nhà tâm lý học phát hiện ra rằng cảm xúc có thể kích hoạt hành vi, và hành vi lặp lại sẽ củng cố cảm xúc. Ví dụ, người thường xuyên giận dữ sẽ tạo ra “đường dẫn giận dữ” trong não, khiến phản ứng này trở nên tự động.
Nhưng khi bạn ý thức được điều đó, bạn có thể can thiệp vào chu trình. Khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi cho phép bạn thay thế phản ứng giận dữ bằng thở sâu, thiền hoặc ngôn ngữ tích cực, dần dần tạo ra một liên kết mới – mạnh mẽ hơn và có lợi hơn.
5. Vai trò của thiền định trong thay đổi hành vi
Một trong những phương pháp đã được khoa học chứng minh giúp tăng khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi là thiền định.
Trong cuốn sách Bạn là nhà giả dược, tiến sĩ Joe Dispenza khẳng định rằng thiền không chỉ giúp kiểm soát cảm xúc mà còn thay đổi cấu trúc vật lý của não bộ, đặc biệt là vùng vỏ não trước trán – trung tâm kiểm soát hành vi, lý trí và khả năng tự quan sát.
Khi bạn thiền đều đặn, bạn đang huấn luyện não bộ thay đổi cách phản ứng, từ đó tái lập trình cả cảm xúc và hành vi một cách chủ động.
6. Nghiên cứu khoa học ủng hộ mối liên hệ này
Nhiều nghiên cứu hiện đại đã xác nhận mối liên hệ giữa sự thay đổi của não bộ và hành vi học.
– Eric Kandel, nhà khoa học đoạt giải Nobel, chứng minh rằng học tập và hành vi tạo ra sự thay đổi lâu dài trong kết nối giữa các tế bào thần kinh.
– Donald Hebb nổi tiếng với nguyên lý: “Neurons that fire together, wire together” – các nơ-ron kích hoạt cùng nhau sẽ hình thành liên kết mạnh hơn.
– Kỹ thuật MRI cho thấy thiền làm dày lên vùng não điều hành hành vi, giảm hoạt động của vùng phản xạ tiêu cực như amygdala.
7. Các bước thay đổi hành vi thông qua khả biến thần kinh
Nếu bạn muốn ứng dụng khả biến thần kinh và tâm lý học hành vi để thay đổi cuộc sống, hãy bắt đầu từ những bước đơn giản sau:
- Nhận diện hành vi cũ: viết ra hành vi tiêu cực và tình huống đi kèm.
- Tạo hành vi thay thế: chọn một phản ứng mới (thở sâu, ngưng lại 5 giây…).
- Lặp lại mỗi ngày: càng lặp lại, kết nối thần kinh mới càng mạnh.
- Thiền và tự quan sát: củng cố ý thức, giúp não ghi nhận sự thay đổi.
- Ghi chép tiến trình: nhật ký hành vi giúp bạn nhận thấy tiến bộ rõ rệt.
8. Thói quen mới – não bộ mới
Khi bạn bắt đầu tạo ra hành vi mới, não bộ sẽ xây dựng lại các kết nối tương ứng. Đây chính là nơi sự thay đổi của não bộ và hành vi học phát huy sức mạnh: bạn không chỉ thay đổi hành động, mà còn đang “tái thiết kế” não bộ của mình.
Một người từng nóng giận có thể trở nên điềm tĩnh. Một người tiêu cực có thể học cách nhìn cuộc đời tích cực. Tất cả đều bắt đầu từ hành động lặp lại – từ những lựa chọn nhỏ.
—
Bạn có thể viết lại chính mình
Hiểu rõ về sự thay đổi của não bộ và hành vi học là bước đầu tiên để chủ động xây dựng một phiên bản tốt hơn của chính bạn.
Cuốn sách Bạn là nhà giả dược đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người trên thế giới bởi thông điệp: bạn không cần phụ thuộc vào gen, hoàn cảnh hay thói quen cũ – bạn có thể tự thay đổi từ bên trong. Và thay đổi ấy bắt đầu từ một hành vi nhỏ – được lặp lại đủ nhiều, với ý thức đủ lớn.
Biên tập theo nội dung cuốn sách Bạn là nhà giả dược
Có thể bạn quan tâm
Bạn là nhà giả dược
