Nếu bạn từng xem Kimetsu no Yaiba, chắc hẳn không xa lạ với bối cảnh Vô Hạn Thành – nơi mọi thứ dường như không có điểm dừng. Nghe thì kịch tính, nhưng khi áp dụng vào kinh tế học, “Vô Hạn Thành” vào kinh tế học thì nó lại trở thành một ngụy biện tai hại.

Thomas Sowell – nhà kinh tế học nổi tiếng – gọi nó là ngụy biện mở rộng vô hạn (The Open-Ended Fallacy): niềm tin rằng những mục tiêu tốt đẹp như sức khỏe, an toàn, môi trường… luôn có thể (và phải) được theo đuổi thêm nữa, không giới hạn.

Ngụy biện mở rộng vô hạn là gì?

Ngụy biện mở rộng vô hạn (The Open-Ended Fallacy) là một cách nghĩ sai lầm: tin rằng những mục tiêu tốt đẹp có thể và nên được theo đuổi mãi mãi, không bao giờ có điểm dừng.

Ví dụ:

– Sức khỏe đã tốt thì có thể tốt hơn nữa.

– Đường phố an toàn rồi thì vẫn có thể an toàn hơn nữa.

– Thành phố đã có nhiều không gian xanh thì vẫn có thể nhiều hơn nữa.

Nghe thì hợp lý, nhưng thực tế nguồn lực của con người luôn hữu hạn – tiền bạc, thời gian, đất đai, lao động… đều có giới hạn và có thể dùng cho nhiều mục đích khác nhau. Khi ta theo đuổi một mục tiêu đến “vô hạn”, nghĩa là ta đã lấy mất cơ hội từ những lĩnh vực khác cũng quan trọng không kém.

Điểm cốt lõi ở đây:

– Không có gì là miễn phí. Muốn có thêm cái này thì phải hy sinh cái khác.

– Cái gì cũng có mức hợp lý. Nếu đi quá xa, chi phí phình to, trong khi lợi ích tăng thêm ngày càng ít.

Chính việc bỏ qua giới hạn và sự đánh đổi này khiến “ngụy biện mở rộng vô hạn” trở thành một trong những cái bẫy tư duy nguy hiểm nhất trong kinh tế học.

Vì sao ngụy biện này nguy hiểm?

1. Không nhìn thấy đánh đổi

Mỗi đồng tiền, mỗi giờ lao động, mỗi mảnh đất đều có nhiều cách sử dụng. Nếu dồn hết vào một mục tiêu “vô hạn”, ta sẽ bỏ lỡ cơ hội cho những nhu cầu khác quan trọng không kém.

2. Chi phí tăng nhanh, lợi ích thêm ít dần

Ban đầu, đầu tư thêm vào y tế, an toàn hay môi trường thường đem lại kết quả rõ rệt. Nhưng càng về sau, lợi ích tăng thêm nhỏ dần, trong khi chi phí lại phình to. Đây là quy luật “lợi ích cận biên giảm dần” – cái bẫy thường bị bỏ qua khi người ta đòi hỏi “nhiều hơn nữa, mãi mãi”.

3. Dễ dẫn đến cực đoan

Khi mục tiêu bị đẩy đến mức “tuyệt đối”, giải pháp thường trở nên phi lý. Muốn an toàn tuyệt đối? Cấm hết xe hơi. Muốn môi trường tuyệt đối xanh? Ngừng mọi dự án xây dựng. Muốn không còn bệnh tật? Đổ toàn bộ thu nhập quốc gia vào y tế. Kết quả là xã hội tê liệt.

Ví dụ từ thế giới

– Y tế ở Mỹ: Hàng trăm tỷ đô la đổ vào nghiên cứu ung thư là hợp lý. Nhưng nếu đặt mục tiêu “xóa sạch mọi căn bệnh”, kể cả cảm cúm hay dị ứng, thì xã hội sẽ không còn nguồn lực cho giáo dục, hạ tầng hay việc làm. Một mục tiêu đúng biến thành ảo tưởng khi không biết điểm dừng.

– Nhà ở và môi trường ở châu Á: Tại một số thành phố, quy định hạn chế xây dựng được đưa ra để giữ “không gian xanh”. Ý tưởng ban đầu rất tốt, nhưng hậu quả là giá nhà tăng vọt, tầng lớp trẻ phải làm việc nhiều năm vẫn không thể mua nổi một căn hộ. “Không gian mở” được giữ lại, nhưng cái giá phải trả là khủng hoảng nhà ở.

– An toàn giao thông ở châu Âu: Các biện pháp tăng cường luật lệ đã giúp giảm đáng kể tai nạn. Nhưng nếu mục tiêu đặt ra là “không còn một vụ tai nạn nào”, thì giải pháp hợp lý duy nhất là… cấm xe hơi. Khi đó, tai nạn thật sự biến mất, nhưng nền kinh tế hiện đại cũng ngừng vận hành.

– Ngoại suy vô hạn trong môi trường: Nhiều nhà hoạt động từng lo sợ rằng xây thêm đường cao tốc hay chung cư sẽ khiến “bê tông hóa toàn bộ đất nước”. Thực tế, ngay cả ở những nước phát triển, phần lớn diện tích đất vẫn là rừng, đồng ruộng, hoặc chưa hề được khai thác. Ngoại suy vô hạn thường là một trò chơi tưởng tượng, không dựa trên dữ liệu thực tế.

Bài học từ ngụy biện mở rộng vô hạn

– Kinh tế học là khoa học của sự đánh đổi. Đạt được điều này thì phải hy sinh điều khác. Không có “miễn phí” trong thế giới hữu hạn.

– Điểm dừng quan trọng hơn bạn nghĩ. Cái gì cũng có mức hợp lý. Bước qua ranh giới đó, lợi ích tăng thêm ít hơn nhiều so với chi phí phải bỏ ra.

– Lý tưởng cần giới hạn. Sức khỏe, an toàn, môi trường đều quý giá, nhưng nếu tuyệt đối hóa chúng thành mục tiêu vô hạn, xã hội sẽ phải trả giá bằng những nhu cầu thiết yếu khác.

Kết luận

“Vô Hạn Thành” trong anime là một hình ảnh ấn tượng. Nhưng trong kinh tế học, một “Vô Hạn Thành” tương tự lại là cái bẫy tư duy nguy hiểm – ngụy biện mở rộng vô hạn. Nó khiến con người theo đuổi những mục tiêu tốt đẹp mà quên mất rằng tài nguyên hữu hạn, và mọi lựa chọn đều là đánh đổi.

Sự khôn ngoan không nằm ở chỗ theo đuổi “vô hạn”, mà ở chỗ biết dừng đúng lúc, biết tính toán chi phí – lợi ích, và chấp nhận những đánh đổi cần thiết. Chỉ như vậy, xã hội mới có thể phát triển bền vững, thay vì mãi lạc lối trong một mê cung không có hồi kết.

Happy Live Team

Có thể bạn quan tâm

Những sự thật và ngụy biện trong kinh tế học

MUA NGAY