Thomas Sowell và 4 ngụy biện kinh tế thường gặp
Trong một thế giới đầy rẫy “ý kiến chuyên gia” và những lời hứa chính trị hấp dẫn, Thomas Sowell – nhà kinh tế học Mỹ, Giáo sư tại Stanford (Hoover Institution), tác giả hơn 30 cuốn sách kinh tế – xã hội – đã viết cuốn Những sự thật và ngụy biện trong kinh tế học (Economic Facts and Fallacies) như một lưỡi dao cắt qua màn sương ngụy biện.
Nếu bạn từng nghe những phát ngôn như:
– “Giá nhà cao vì dân số tăng”,
– “Người giàu chỉ có thể giàu lên bằng cách lấy đi từ người nghèo”,
– “Miễn là Nhà nước rót tiền, thì kinh tế sẽ khởi sắc”,
… thì xin chúc mừng, bạn đã tiếp xúc với những ngụy biện kinh tế phổ biến nhất.
Vấn đề là: những niềm tin sai lầm ấy không chỉ vô hại trên giấy. Khi chúng biến thành chính sách kinh tế, cái giá phải trả là thất nghiệp, thiếu nhà ở, thậm chí cả đói nghèo kéo dài qua nhiều thế hệ.
1. Ngụy biện Tổng-Bằng-Không (Zero-Sum Fallacy)
Định nghĩa: Niềm tin rằng trong kinh tế, người này chỉ có thể giàu lên bằng cách cướp từ người khác. Nói cách khác, “bánh có kích thước cố định, ăn thêm thì người khác phải nhịn.”
Ví dụ: Khi nghe “người giàu hơn thì người nghèo sẽ nghèo đi”, nhiều chính trị gia kết luận: thương mại quốc tế hay đầu tư nước ngoài chắc chắn là “bóc lột”. Nhưng thực tế, hàng chục triệu người ở Trung Quốc, Ấn Độ thoát nghèo chính nhờ mở cửa thương mại và đầu tư.
Hệ quả: Những nước từng khép cửa vì sợ “bị bóc lột” đã duy trì nghèo đói qua nhiều thế hệ. Và ở mức nhỏ hơn, chính sách kiểm soát giá thuê nhà tưởng giúp người thuê nhưng lại làm cạn kiệt nguồn cung, biến thành bi kịch “có tiền cũng không thuê nổi.”
2. Ngụy biện Tổng Thể (Fallacy of Composition)
Định nghĩa: Lỗi logic khi cho rằng điều đúng với một phần thì cũng đúng với toàn bộ.
Ví dụ: Một số thành phố phá khu ổ chuột, xây chung cư cao cấp để “phục hồi cộng đồng” và thu hút người giàu. Với một khu vực riêng lẻ, nhìn có vẻ đẹp hơn. Nhưng khi nhân rộng, thì chỉ là việc dời nghèo từ chỗ này sang chỗ khác – tổng thể chẳng hề giàu thêm.
Hệ quả: Hàng tỷ đô la thuế bị lãng phí cho các dự án “tái thiết” mà rốt cuộc chỉ thay đổi phông nền, chứ không cải thiện đời sống. Vấn đề xã hội bị xào nấu lại – như một ván cờ dọn bàn – chứ không được giải quyết.
3. Ngụy biện Quân Cờ (Chess-Pieces Fallacy)
Định nghĩa: Niềm tin rằng con người có thể được sắp xếp như những quân cờ – theo ý muốn của các nhà hoạch định chính sách.
Ví dụ: Adam Smith đã châm biếm tư duy này từ thế kỷ 18. Thực tế hiện đại: các dự án nhà ở công cộng ở Mỹ được kỳ vọng xóa ổ chuột. Nhưng thay vì “cộng đồng lý tưởng”, kết quả là những khu ổ tội phạm mới, nhanh chóng xuống cấp và đầy bạo lực.
Hệ quả: Chính sách thất bại vì bỏ qua yếu tố quan trọng nhất: con người không phải quân cờ. Họ có động cơ, lựa chọn, và hành vi phản ứng – thường phá vỡ mọi bản thiết kế đẹp đẽ trên giấy.
4. Ngụy biện Mở Rộng Vô Hạn (Open-Ended Fallacy)
Định nghĩa: Niềm tin rằng ta có thể và nên theo đuổi một mục tiêu (an toàn, sức khỏe, công bằng…) đến vô hạn – mà quên rằng tài nguyên và thời gian luôn hữu hạn.
Ví dụ: Nhiều thành phố áp luật giữ “không gian mở” hoặc cấm xây nhà cao tầng để giữ “chất lượng sống”. Ý định thì đẹp, nhưng kết quả là đô thị phải trải rộng ngang, giao thông xa hơn, tắc nghẽn nhiều hơn và… tai nạn chết người cũng tăng.
Hệ quả: Đòi hỏi “tuyệt đối an toàn” hay “tuyệt đối công bằng” không chỉ bất khả thi, mà còn phản tác dụng. Cái giá không chỉ là tiền bạc – mà còn là mạng sống.
Hiểu rõ kinh tế không phải chuyện “hàn lâm” dành cho các giáo sư trong tháp ngà. Nó quyết định mức sống, cơ hội việc làm, giá căn hộ, và cả tương lai con cái bạn. Thomas Sowell nhắc chúng ta rằng: ý định không bao giờ đủ, hệ quả mới là thứ quyết định. Một chính sách với mục đích tốt đẹp có thể gieo tai họa chỉ vì bỏ qua những nguyên tắc kinh tế cơ bản.
Happy Live Team
Có thể bạn quan tâm
Những sự thật và ngụy biện trong kinh tế học
