Có thật xây thêm đường chỉ làm kẹt xe nặng hơn? Bằng chứng từ Houston, Singapore, Stockholm cho thấy điều ngược lại. Bài viết này – theo tinh thần Thomas Sowell – bóc trần ngụy biện đô thị ‘mở đường vô ích’ và chỉ ra giải pháp thật sự: kết hợp hạ tầng, giá cả và cơ chế khuyến khích.

Ngụy biện thường gặp

Một trong những khẩu hiệu phổ biến nhất về đô thị là: “Không thể giải quyết tắc nghẽn bằng cách xây thêm đường. Xe sẽ lại đông như cũ.” Nghe hợp lý, nhưng chỉ là ngụy biện đô thị. Đây chính là một biến thể của ngụy biện tổng thể (fallacy of composition): điều đúng trong một bối cảnh nhỏ lẻ không đồng nghĩa đúng trong tổng thể.

Nếu bạn đói, ăn một bát cơm rồi vẫn sẽ đói tiếp. Có nghĩa là ăn là vô ích? Tắc nghẽn cũng vậy – giải pháp không phải lúc nào cũng hoàn hảo, nhưng phủ nhận lợi ích rõ ràng của việc mở rộng hạ tầng là tự bịt mắt trước thực tế.

Bằng chứng thực tế

– Houston (1986–1992): mở thêm 100 dặm đường mỗi năm. Kết quả: độ trễ giao thông giờ cao điểm giảm 21%. Khi thành phố ngừng mở rộng (1993–2000), tắc nghẽn gần như tăng gấp đôi.

– Singapore: từ thập niên 1970 áp dụng phí giao thông thông minh. Nhưng không chỉ phí – họ cũng mở rộng đường xá song song, giúp tốc độ lưu thông tăng từ 15–20 km/h lên 26–32 km/h, ngay cả khi số ô tô tăng gấp ba.

– Stockholm: thử nghiệm thu phí linh hoạt theo giờ cao điểm. Kết quả: tổng lưu lượng xe giảm 22%. Nhưng yếu tố quyết định là cung + cầu cùng điều chỉnh, chứ không phải chỉ cấm đoán.

Vì sao ngụy biện này hấp dẫn?

– Hình ảnh dễ gây ám ảnh: thấy đường mới mở rồi lại tắc, nên kết luận “chẳng có tác dụng”.

– Chính trị gia thích khẩu hiệu: rẻ tiền, nghe mát tai, không cần đầu tư hạ tầng.

– Các nhóm lợi ích (ví dụ phe “chỉ giao thông công cộng”) dùng để đẩy luận điểm của mình, dù dữ liệu nói khác.

Nhưng dữ liệu rõ ràng: thêm đường có tác dụng nếu thực sự được triển khai đúng quy mô và đi kèm với chính sách khuyến khích hợp lý.

Vấn đề không phải “đường hay metro”, mà là cơ chế khuyến khích

– Nơi mật độ cực cao (Manhattan, Tokyo), metro là xương sống. Nhưng đa số đô thị không như vậy.

– Ô tô có lợi thế linh hoạt: chở hàng, đưa đón con, ghé nhiều điểm. Metro không thay thế được.

– Giải pháp thực sự: kết hợp hạ tầng đường + giá sử dụng theo giờ cao điểm + công nghệ điều phối thông minh.

Bài học kinh tế từ Sowell

“Giá cả là tín hiệu khan hiếm. Khi đường miễn phí, nó sẽ bị dùng quá mức. Khi bạn làm cho chi phí phản ánh thực tế, hành vi sẽ thay đổi.”

Không có bữa trưa miễn phí. Không có con đường nào miễn phí – nó chỉ được trả bằng cách khác (thời gian bạn kẹt xe, không phải tiền mặt).

Kết luận

Ngụy biện “thêm đường vô ích” là một cách nói để né tránh sự thật khó chịu:

– Tắc nghẽn cần giải quyết cả cung và cầu.

– Cấm đoán, đóng băng hạ tầng chỉ làm mọi thứ tệ hơn.

– Chính sách thông minh là: thêm đường khi cần, điều tiết lưu lượng bằng giá, và để người dân tự chọn cách đi lại.

“Nếu ăn để giải quyết đói bị coi là vô ích vì ta sẽ đói lại, thì xây đường để giải quyết tắc nghẽn cũng vô ích vì xe sẽ lại nhiều? Đây không phải lập luận, đây là khẩu hiệu.”

Happy Live Team

Có thể bạn quan tâm

Những sự thật và ngụy biện trong kinh tế học

MUA NGAY