Hệ thống đầu tư Mark Minervini – “Nhà đầu tư tài ba là người bắt đầu hiểu tác hại của thua lỗ.” Khi mới bước chân vào thị trường, tôi không thực sự hiểu hết sức mạnh phá hủy của thua lỗ và tầm quan trọng sống còn của việc cắt lỗ nhanh chóng. Giống như phần lớn các nhà giao dịch khác, tôi đã từng để tài khoản sụt giảm nghiêm trọng chỉ vì một vài giao dịch sai lầm sau chuỗi ngày thắng lợi. Dù trong lý thuyết tôi hiểu rằng cần phải cắt lỗ, nhưng thực tế lại khác: tôi thường xuyên phá vỡ nguyên tắc này với hy vọng mọi thứ sẽ đảo chiều. Đôi khi, tôi trở nên ngoan cố và tiếp tục giữ các vị thế thua lỗ, chỉ để rồi rơi vào trạng thái bối rối và tự hoài nghi chính mình.

Đặc điểm chung của các nhà giao dịch vô địch là gì? 

Ai cũng tham gia thị trường chứng khoán với hy vọng kiếm được lợi nhuận và gia tăng tài sản của mình. Họ mơ về những tỷ suất sinh lời hấp dẫn mà các công cụ đầu tư có thể mang lại trong tương lai. Tuy nhiên, trước khi đầu tư số tiền mà bạn đã vất vả tích lũy được, tốt hơn hết bạn nên dành thời gian suy nghĩ về cách để tránh thua lỗ. Nếu bạn hỏi tôi điều gì là quan trọng nhất mà tôi học được sau nhiều năm giao dịch, tôi sẽ không ngần ngại trả lời: quản trị rủi ro. Đây chính là nền tảng cốt lõi để đạt được thành công bền vững trên thị trường chứng khoán. Xin nhấn mạnh, tôi đang nói đến thành công mang tính bền vững.

Bất kỳ ai cũng có thể đạt được thành công trong ngắn hạn nhờ vào việc bước vào thị trường đúng lúc, đúng thời điểm. Nhưng thành công ngắn hạn lại hoàn toàn khác với thành công lâu dài – yếu tố phân biệt rõ rệt giữa một nhà giao dịch chuyên nghiệp và một kẻ nghiệp dư, giữa những nhà giao dịch huyền thoại và những người chỉ tình cờ trúng đậm một lần rồi biến mất.

Tôi vẫn nhớ có lần tôi ghi được 259 điểm khi chơi bowling trong Câu lạc bộ Tối Thứ Tư. Đó là một kỳ tích hiếm hoi. Số điểm trung bình của tôi chỉ ở mức 129 và tôi chưa từng vượt qua ngưỡng 200 điểm. Trong lĩnh vực giao dịch tài chính, tôi đã chứng kiến nhiều người kiếm được hàng triệu đô la trong những giai đoạn thị trường tăng trưởng bùng nổ. Nhưng cũng không ít người trong số đó đã trả lại toàn bộ lợi nhuận cho thị trường, thậm chí còn rơi vào cảnh phá sản. Tôi sẽ chỉ cho bạn cách để tránh lặp lại những sai lầm tương tự.

Tiền sẽ ở lịa với bạn chỉ khi bạn bảo vệ nó cẩn thận

Dù bạn đang giao dịch với tài khoản hàng triệu đô la hay chỉ vài nghìn đô la, bạn vẫn luôn phải ghi nhớ quy tắc quan trọng sau: Tiền là của bạn. Và nó sẽ ở lại với bạn chỉ khi bạn biết cách bảo vệ nó. Đầu cơ một cách bất cẩn chính là con đường ngắn nhất dẫn đến thua lỗ. – Jesse L. Livermore, nhà giao dịch huyền thoại.

Để kiếm tiền bền vững, bạn phải biết cách bảo vệ lợi nhuận và vốn. Tôi không hề phân biệt giữa hai khái niệm này. Một trong những sai lầm lớn nhất mà tôi thường thấy ở nhiều nhà giao dịch là họ xem lợi nhuận như “tiền của thị trường”, và vì thế, họ thường giao dịch một cách thiếu trách nhiệm và bất cẩn hơn so với khi sử dụng vốn gốc ban đầu. Nếu bạn đang có lối suy nghĩ như vậy, thì điều đầu tiên bạn cần làm là thay đổi tư duy – đó là bước đầu tiên để trở thành một nhà giao dịch siêu hạng.

Một trong những quan niệm phổ biến nhất của những kẻ đánh bạc là như sau: “Giả sử tôi kiếm được 5.000 đô la vào thứ Hai. Vì đó không phải là số vốn ban đầu của tôi, nên tôi sẵn sàng chấp nhận đặt cược rủi ro lớn với số tiền này.” Đây là một quan niệm sai lầm nghiêm trọng. Với tôi, một khi đã tạo ra lợi nhuận, số tiền đó thuộc về tôi. Lợi nhuận của ngày hôm qua chính là số vốn tôi đang sở hữu vào ngày hôm nay.

Đừng suy nghĩ như một kẻ đánh bạc nghiệp dư. Một người chơi xì tố có thể bắt đầu rất thận trọng, ổn định và kiếm được 1.500 đô la nhờ vào chiến thuật hợp lý. Nhưng sau khi có một khoản tiền trong tay, anh ta bắt đầu đánh cược liều lĩnh hơn. Trong mắt anh ta, đó là “tiền của nhà cái”. Điều tương tự cũng thường xuyên xảy ra trên thị trường chứng khoán. Một nhà giao dịch nghiệp dư thường xem khoản lãi mình kiếm được là tiền của thị trường – chứ không phải là tiền của chính họ. Và khi họ suy nghĩ như vậy, thị trường sẽ nhanh chóng lấy lại số tiền đó.

Ví dụ, giả sử một nhà giao dịch mua cổ phiếu ở mức giá 20 đô la và giá tăng lên 27 đô la. Nhưng thay vì bảo vệ lợi nhuận, họ lại đưa lệnh dừng lỗ về đúng mức giá mua ban đầu – tức là sử dụng khoảng lãi 7 đô la như một tấm đệm và “cho cổ phiếu nhiều không gian giảm giá”. Đây là một sai lầm nghiêm trọng! Khi cổ phiếu đã tăng và mang lại lợi nhuận hấp dẫn, tôi sẽ không cho nó nhiều không gian để giảm. Tôi luôn quyết định bảo vệ một phần lợi nhuận và tuyệt đối không để một khoản lãi lớn biến thành hòa vốn hoặc thậm chí thua lỗ.

Sau mỗi phiên giao dịch, khi đánh giá lại danh mục, tôi luôn tự hỏi: “Liệu tôi còn lạc quan với vị thế mua này hôm nay không? Nếu không, vì sao tôi vẫn còn nắm giữ nó?” Lý do ban đầu để tôi mua cổ phiếu đó liệu có còn giá trị nữa không?

Tôi không hề nói rằng bạn không nên để cổ phiếu có không gian dao động hợp lý để vượt qua những đợt điều chỉnh ngắn hạn, nhất là khi bạn vẫn tin rằng cổ phiếu còn có thể tăng cao hơn. Tất nhiên, bạn cần tạo điều kiện để cổ phiếu vận động theo tự nhiên, nhưng mức điều chỉnh phải nhỏ hơn khoản lợi nhuận mà bạn đã tích lũy được. Hãy đánh giá từng cổ phiếu dựa trên tỷ suất sinh lợi kỳ vọng so với mức độ rủi ro mà bạn đang gánh chịu. Mỗi ngày, bạn chỉ nên tiếp tục nắm giữ cổ phiếu nếu hành động giá vẫn mang lại niềm tin rằng bạn sẽ kiếm được một khoản lợi nhuận lớn hơn nữa trong tương lai.

Các quy tắc giao dịch phải rõ ràng

“Khoản lỗ lớn nhất của tôi luôn xuất hiện sau khi tôi trải qua giai đoạn giao dịch thành công nhất, điều khiến tôi bắt đầu nghĩ rằng, mình thật tài giỏi.” –  Nhà giao dịch huyền thoại Paul Tudor Jones

Sẽ có những thời điểm bạn cảm thấy việc kiếm tiền từ thị trường cổ phiếu thật dễ dàng. Thường thì chính vào lúc đó, bạn bắt đầu trở nên chủ quan, ngạo mạn và bất cẩn – và chính suy nghĩ này là tiền đề dẫn đến thảm họa. Hãy luôn ghi nhớ rằng, thành công trong giao dịch không được đo lường bằng khoản lợi nhuận bạn đạt được trong một ngày, một tháng hay một quý, mà là số tiền bạn giữ lại và tích lũy được trong dài hạn.

Sau một chuỗi giao dịch thành công, rất dễ để bạn rơi vào trạng thái hưng phấn quá mức. Bạn bắt đầu nghĩ rằng mình “miễn nhiễm với thua lỗ”, tâm trí bay bổng, và đôi chân thì không còn chạm đất. Đây chính là lúc mà việc tuân thủ nguyên tắc quản trị rủi ro trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Bởi không chỉ giúp bạn bảo vệ thành quả, quản trị rủi ro còn giúp bạn giữ được sự tỉnh táo và khiêm tốn cần thiết để tồn tại và phát triển lâu dài trên thị trường.

Chắc hẳn bạn từng nghe đến câu nói kinh điển: “Hãy cắt lỗ nhanh trong khi để lợi nhuận tiếp tục chạy.” Khi tôi được Jack Schwager phỏng vấn trong cuốn sách Phù Thủy Thị Trường Chứng Khoán: Cuộc Phỏng Vấn Với Các Nhà Giao Dịch Chứng Khoán Hàng Đầu Nước Mỹ (Stock Market Wizards: Interviews with America’s Top Stock Traders, HarperBusiness, 2001 & 2003), tôi đã nhiều lần khẳng định rằng cắt lỗ nhanh chính là chìa khóa quan trọng nhất trong thành công giao dịch của tôi. Trong buổi phỏng vấn, Jack dùng máy ghi âm và nhận xét: “Mark, tất cả các nhà giao dịch thành công đều nói như vậy. Nghe như một câu sáo rỗng. Không có gì mới cả.”

Tôi trả lời ông ấy: “Jack, tất nhiên đó là điều họ phải nói. Và chính vì thế họ mới thành công – cũng như tôi.”

Tôi không lấy làm ngạc nhiên trước phản ứng của Jack. Quản trị tiền và kiểm soát rủi ro là chủ đề ít hấp dẫn đối với phần lớn các nhà giao dịch nghiệp dư. Họ có thể hào hứng tìm hiểu về các chiến thuật giao dịch mới mẻ, các chỉ báo hay mẫu hình phức tạp, nhưng lại không dành đủ sự quan tâm cho việc rèn luyện những nguyên tắc căn bản về quản trị rủi ro – trong khi đây lại là điều quan trọng bậc nhất trong thành công lâu dài.

Giống như tiền vệ huyền thoại Roger Staubach của bóng bầu dục Mỹ từng nói: “Phải luyện thật nhiều những bài tập cơ bản hết sức nhàm chán để đạt được kỳ tích.” Thành công của các nhà giao dịch huyền thoại không đến từ các kỹ thuật “hào nhoáng”, mà đến từ việc họ kiên trì làm tốt những điều tưởng chừng đơn giản và nhàm chán – như việc viết nhật ký giao dịch và tuân thủ kỷ luật một cách tuyệt đối. Hãy biến việc quản trị rủi ro trở thành nền tảng tư duy cốt lõi trong hành trình giao dịch của bạn.

Bài học từ thầy Master Jack

Một trong những lý do khiến tôi luôn nỗ lực hoàn thiện các nền tảng cơ bản xuất phát từ bài học đáng nhớ khi còn nhỏ, trong thời gian tham gia khóa học karate tại trường. Có vẻ như tôi sở hữu năng khiếu tự nhiên với các môn thể thao vận động mang tính tư duy cao. Chỉ trong thời gian ngắn, tôi đã có thể thực hiện thành thạo nhiều kỹ thuật karate phức tạp, thậm chí còn bật nhảy lộn ngược về phía sau mà không cần dùng tay. Thành tích ấy khiến tôi được bạn bè đặt biệt danh là “Movie Man” (Diễn viên điện ảnh), vì những gì tôi làm được trông giống hệt các pha hành động trong các bộ phim kung fu. Chính điều đó khiến tôi trở nên tự mãn – tôi chỉ mới là người nhập môn. Và rồi, người thầy của tôi – Master Jack Moscato – đã dạy cho tôi một bài học sâu sắc về sự khiêm tốn.

Một ngày nọ, thầy Jack yêu cầu tôi thực hiện một động tác bước tấn về phía trước – một trong những kỹ thuật cơ bản nhất của karate. Khi tôi thực hiện động tác này, thầy lặng lẽ đi vòng quanh rồi bất ngờ tung cú đá mạnh vào chân trước của tôi. Tôi ngã nhào xuống nền đất, chưa kịp hiểu chuyện gì đang xảy ra thì đã thấy thầy Jack nhìn thẳng vào tôi và nói: “Có lẽ con nên học bước tấn trước khi học nhảy lộn ngược.” Tôi đã ghi nhớ bài học đó đến tận hôm nay: Hãy tinh thông những điều cơ bản.

Thầy Jack luôn rất nghiêm khắc trong việc rèn luyện các kỹ thuật nền tảng. Và tôi cũng vậy. Mỗi ngày, tôi luôn nhắc nhở bản thân rằng thành công bền vững trong dài hạn đến từ việc thực hiện tốt hơn từng động tác cơ bản. Sự vĩ đại luôn được xây dựng trên nền móng căn bản.

Huyền thoại võ thuật Lý Tiểu Long từng nói: “Tôi không sợ những kẻ tập một lần 10.000 cú đá, tôi chỉ sợ những kẻ tập 10.000 lần một cú đá.”

Thua lỗ khiến bạn làm việc vất vả hơn

Khi bạn thua lỗ trong một giao dịch, bạn sẽ phải tạo ra tỷ suất sinh lợi lớn hơn đáng kể chỉ để quay trở lại điểm hòa vốn, bởi vì thua lỗ vận hành theo quy luật hình học, không phải tuyến tính. Ví dụ, nếu một cổ phiếu giảm 50% – từ 28 đô la xuống còn 14 đô la – thì để trở về mức giá 28 đô la, cổ phiếu đó phải tăng 100%. Nghĩa là một khoản lỗ 50% đòi hỏi lợi nhuận gấp đôi mới hòa vốn.

Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn biết cách giữ cho khoản lỗ ở mức nhỏ? Một khoản lỗ 10% chỉ cần mức sinh lời 11% để hòa vốn. Nếu lỗ 5%, bạn chỉ cần lãi 5.26% để bù lại. Nhưng nếu lỗ tới 90%, bạn sẽ phải kiếm được mức sinh lời 900% mới có thể quay về điểm xuất phát (xem Hình 12.1).

Đó là lý do tại sao bạn không bao giờ được phép để khoản lỗ trở nên quá lớn. Ngoài ra, nếu tài khoản của bạn bị bào mòn nghiêm trọng, bạn sẽ không còn nhiều dư địa để triển khai các giao dịch mới. Quy mô tài khoản nhỏ sẽ khiến việc quay trở lại trở nên cực kỳ khó khăn. Vì vậy, bằng cách giữ cho các khoản lỗ ở mức nhỏ, bạn đang bảo vệ số vốn quý báu mà mình đã vất vả tích lũy để đầu tư trong tương lai. Bài học rút ra ở đây là: Tuyệt đối không để khoản lỗ phát triển đến mức có thể hủy hoại toàn bộ tài khoản giao dịch. Một khi khoản lỗ quá lớn, khả năng phục hồi sẽ gần như là bất khả thi.

Tôi khuyến nghị thiết lập mức dừng lỗ tối đa không vượt quá 10%. Trên thực tế, mức lỗ trung bình lý tưởng nên nằm trong khoảng 6% – 7%. Nếu bạn nhận thấy rằng một lệnh mua nào đó đòi hỏi phải đặt dừng lỗ lớn hơn 10% để tránh bị loại bởi biến động thông thường, thì rất có thể bạn đang gặp một trong hai vấn đề sau: (1) tiêu chí chọn cổ phiếu và khả năng định thời điểm mua của bạn đang có vấn đề, hoặc (2) thị trường chung đang quá biến động, và bạn nên cân nhắc rút lui tạm thời khỏi thị trường.

Hai năm lãi – Một năm lỗ: Bài toán không đơn giản

Giả sử bạn đạt được kết quả giao dịch như sau, sau ba năm: hai năm lãi 50% và một năm lỗ 50%. Nghe có vẻ là một thành tích rất ấn tượng, đúng không? Tuy nhiên, hãy cẩn thận và dành thời gian tính toán kỹ lưỡng, bởi thua lỗ luôn vận hành theo quy luật hình học – điều mà nhiều nhà đầu tư dễ dàng bỏ qua. Với kịch bản trên, tỷ suất sinh lợi sau ba năm chỉ còn 12.5%, tức mức lãi kép hàng năm (CAGR) chỉ là 4%. Đây là con số khiêm tốn hơn rất nhiều so với kỳ vọng. Điều đáng nói là, thứ tự các năm lãi – lỗ không làm thay đổi kết quả này. Dù là một năm tăng, một năm giảm rồi lại một năm tăng; hay hai năm tăng trước, một năm giảm sau – kết quả cuối cùng vẫn như nhau.

Trong trường hợp bạn đạt mức sinh lợi 30% trong hai năm và lỗ 30% vào năm còn lại, CAGR cũng chỉ là 5.75% mỗi năm – tốt hơn một chút so với 4%, nhưng vẫn là một kết quả khá tệ nếu bạn đang đặt mục tiêu đầu tư nghiêm túc và hiệu quả (xem Hình 12.2).

Bài tập điều chỉnh thua lỗ: Bài học tỉnh ngộ

Tỷ phú bất động sản Sam Zell từng nói: “Nhà đầu tư tài ba là người bắt đầu hiểu tác hại của thua lỗ.” Khi mới bước chân vào thị trường, tôi không thực sự hiểu hết sức mạnh phá hủy của thua lỗ và tầm quan trọng sống còn của việc cắt lỗ nhanh chóng. Giống như phần lớn các nhà giao dịch khác, tôi đã từng để tài khoản sụt giảm nghiêm trọng chỉ vì một vài giao dịch sai lầm sau chuỗi ngày thắng lợi. Dù trong lý thuyết tôi hiểu rằng cần phải cắt lỗ, nhưng thực tế lại khác: tôi thường xuyên phá vỡ nguyên tắc này với hy vọng mọi thứ sẽ đảo chiều. Đôi khi, tôi trở nên ngoan cố và tiếp tục giữ các vị thế thua lỗ, chỉ để rồi rơi vào trạng thái bối rối và tự hoài nghi chính mình.

Chính vì vậy, tôi quyết định thực hiện một bài kiểm tra nghiêm túc: điều chỉnh lại toàn bộ các khoản lỗ trong quá khứ về mức cố định là 10%. Nghĩa là, nếu có những khoản lỗ nhỏ hơn 10%, tôi nâng lên 10%; còn những khoản lỗ lớn hơn thì điều chỉnh giảm xuống còn 10%. Trước đây, khi chưa có kinh nghiệm, tôi thường giữ các khoản lỗ ở mức 20%, thậm chí lên đến 30%. Khi thực hiện điều chỉnh, tôi ngỡ ngàng trước kết quả. Mặc dù việc này đồng nghĩa với việc loại bỏ một vài giao dịch chiến thắng lớn, nhưng tài khoản của tôi lại tăng trưởng mạnh mẽ đến mức khó tin. Tôi thậm chí đã kiểm tra lại hai, ba lần, và mọi tính toán đều hoàn toàn chính xác. Việc tránh được những khoản lỗ lớn đã giúp biến mức lãi kép từ -15% hoặc -12% thành +79%.

Vâng, chỉ một thay đổi nhỏ trong cách kiểm soát thua lỗ có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong kết quả tài chính của bạn. Đây là phát hiện quan trọng nhất trong toàn bộ sự nghiệp giao dịch của tôi – và là lý do khiến tôi trở nên cực kỳ e ngại rủi ro. Tôi học được rằng, càng cắt lỗ nhanh, tài khoản của tôi càng tăng trưởng mạnh mẽ. Tôi gọi trải nghiệm này là “Bài tập điều chỉnh thua lỗ”, và khuyên bạn cũng nên thực hiện nó. Đây có thể là bài học quan trọng nhất khiến bạn tỉnh ngộ.

Hãy cùng xem lại thống kê trong những năm 1980 của tôi:

• Các khoản lãi: (6%, 8%, 10%, 12%, 15%, 17%, 18%, 20%, 28%, 50%), với mức lãi trung bình là 18.4%.
• Các khoản lỗ: (7%, 8%, 10%, 12%, 13%, 15%, 19%, 20%, 25%, 30%), với mức lỗ trung bình là 15.9%.

Kết quả lãi kép trước khi điều chỉnh là -12.05%.

Sau khi điều chỉnh toàn bộ các khoản lỗ về mức 10% (bao gồm cả việc nâng những khoản lỗ nhỏ hơn lên mức 10%), lãi kép được cải thiện thành +79.89%.

Một điểm đáng lưu ý: trật tự của các giao dịch không làm thay đổi kết quả lãi kép. Dù bạn thực hiện các giao dịch theo bất kỳ trình tự nào, kết quả cuối cùng vẫn giống nhau.

Chấp nhận phán quyết của thị trường

“Không gì có thể đánh gục bạn, nếu bạn không khư khư giữ lấy nó.” – Nhà huấn luyện thành công số 1 thế giới, Tony Robbins.

Thị trường chứng khoán luôn mang đến vô số cơ hội giao dịch tiềm năng và chúng luôn sẵn có cho tất cả mọi người. Với tư cách là một nhà giao dịch kỷ luật, đây chính là lý do chính đáng để bạn duy trì sự lạc quan về khả năng thành công của mình. Tuy nhiên, thị trường cũng có thể giáng những đòn bất ngờ, không hề báo trước, có thể nhanh chóng biến giấc mơ làm giàu của bạn trở thành cơn ác mộng tài chính. Đó là bài học mà hơn 10 triệu nhà đầu tư đã phải trải qua khi thua lỗ nặng nề trong thị trường giá xuống giai đoạn 2000 – 2002, cũng như trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007 – 2008. Kể cả khi bạn đầu tư vào những cổ phiếu blue-chip, thì cũng không có chỗ cho cái tôi trong thế giới giao dịch. Thị trường có thể trừng phạt bất cứ ai dám thách thức rủi ro một cách liều lĩnh. Mỗi khi thị trường rơi vào xu hướng giá xuống, lại có thêm một lớp nhà đầu tư mới phải học lại bài học cũ đầy cay đắng.

Nguyên tắc đầu tiên mà tôi muốn bạn học để trở thành một nhà giao dịch thành công, chính là thấu hiểu – điều mà phần lớn các nhà giao dịch thường rất khó thực hiện. Cách tốt nhất để tránh bị cuốn vào cơn thịnh nộ của thị trường là hãy học cách chấp nhận phán quyết của nó.

Giờ đây toàn bộ hệ thống, chiến lược và quy tắc giao dịch đã giúp Mark Minervini đạt lợi nhuận hơn 33,500% – đều được hé lộ chi tiết trong: “Phù Thủy Giao Dịch Chứng Khoán”.

Cuốn sách chính thức TÁI BẢN ĐỘC QUYỀN tại Happy Live – mở Pre-order.

Happy Live biên soạn/Phù thủy chứng khoán Mark Minervini

PRE-ORDER CHÍNH THỨC MỞ NGÀY 20/7

ĐẶT SÁCH TRƯỚC