Sự hiện diện của các trường hợp bất thường trong lý thuyết kinh tế thông thường là một đóng góp lớn sự hình thành của tài chính hành vi. Tính liên tục của các trường hợp bất thường này trực tiếp đe dọa các lý thuyết kinh tế và tài chính hiện đại, khi giả định tính lý trí và logic trong hành vi. Sau đây là vắn tắt một số điểm bất thường trong lĩnh vực tài chính.

Hiệu ứng tháng Giêng (January Effect)

Hiệu ứng tháng 1 được đặt tên từ hiện tượng các doanh nghiệp nhỏ thường có lợi nhuận bình quân tháng trong tháng 1 cao hơn các tháng còn lại trong năm. Điều này lạ lẫm với lý thuyết thị trường hiệu quả, vốn dự đoán giá chứng khoán biến động ngẫu nhiên.

Tuy nhiên, nghiên cứu vào năm 1976 của Michael S.Rozeff và William R.Kinney, mang tên “Biến động thị trường vốn theo mùa: Trường hợp của lợi nhuận chứng khoán”, nghiên cứu được trong giai đoạn 1904 – 74, lợi nhuận bình quân tháng 1 của các doanh nghiệp nhỏ là 3,5%, trong khi mức bình quân các tháng còn lại chỉ đạt 0,5%. Điều này cho thấy hiệu suất theo tháng của các mã chứng khoán doanh nghiệp nhỏ đi theo hình mẫu tương đối bền vững, đối nghịch với các lý thuyết tài chính thông thường. Do đó, những yếu tố bất thường (khác biến động ngẫu nhiên) hẳn tạo nên hình mẫu đều đặn này.

Một lý giải cho rằng tăng trưởng tháng 1 bắt nguồn từ việc các nhà đầu tư bán các mã thua lỗ vào tháng 12 nhằm khóa thua lỗ thuế, để lợi nhuận nảy mạnh vào tháng 1, khi đó nhà đầu tư ít có động cơ bán ra. Điều này có thể giải thích phần nào hiệu ứng tháng 1 này, nhưng tại sao hiện tượng này vẫn xảy ra ở những thị trường không đánh thuế lên các khoản đầu tư chứng khoán. Điều bất thường này dẫn đến suy nghĩ các lý thuyết tài chính thông thường không giải thích được và không thể đo lường mọi thứ trong thế giới thực.

Lời nguyền của người chiến thắng (The Winner’s Curse)

Một giả định trong lý thuyết tài chính và kinh tế là nhà đầu tư và nhà giao dịch đủ lý trí để nhận thức được giá trị thực của một số tài sản và ra quyết định mua hoặc bán dựa theo giá đó.

Tuy nhiên, sự bất thường như Lời nguyền rủa của người chiến thắng – khuynh hướng giá đấu thầu giành chiến thắng trong một cuộc đấu giá thường vượt qua giá trị nội tại của tài sản – cho thấy lý trí chưa chắc xảy ra.

Những lý thuyết dựa trên lý trí giả định rằng tất cả những người tham gia đấu giá có đầy đủ thông tin liên quan và đưa ra đánh giá như nhau. Những khác biệt trong đánh giá cho thấy một số thông tin khác tác động đến việc đấu giá lại không ảnh hưởng trực tiếp đến tài sản.

Theo những nghiên cứu từ năm 1988 của Richard Thale về Lời nguyền rủa của người chiến thắng, có 2 tác nhân chính lay chuyển quá trình đấu giá lý trí: số lượng người tham gia đấu giá và tính quyết liệt của buổi đấu giá. Ví dụ, càng nhiều người đấu giá thì bạn càng đấu giá quyết liệt để vượt lên họ. Tuy nhiên, độ quyết liệt cao dễ dẫn đến mức giá chiến thắng vượt qua giá trị nội tại của tài sản.

Câu đố phần bù vốn – Equity Premium Puzzle

Một trường hợp bất thường khiến các nhà lý luận tài chính và kinh tế học phải nhức não là câu đố phần bù vốn. Theo Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM), nhà đầu tư nắm giữ tài sản nhiều rủi ro hơn phải đi cùng mức lợi nhuận lớn hơn.

Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng trong hơn 70 năm, lợi nhuận cổ phiếu bình quân vượt cao hơn trái phiếu chính phủ 6-7%. Lợi nhuận thực của cổ phiếu vào khoảng 10%, trong khi trái phiếu chỉ đạt 3%. Tuy nhiên, các nhà lý luận tin rằng phần bù vốn (equity premium) 6% là một con số lớn và do đó cổ phiếu rủi ro hơn trái phiếu. Các mô hình kinh tế thông thường xác nhận rằng phần bù vốn này phải thấp hơn. Chênh lệch giữa mô hình lý thuyết và kết quả thực nghiệm khiến giải thích của các nhà lý luận thất bại.

Câu trả lời của tài chính hành vi cho câu hỏi phần bù vốn xoay quanh khuynh hướng “sợ mất mát thiện cận” của con người (myopic loss aversion), lúc này nhà đầu tư vì bận tâm đến thua lỗ trước mắt hơn so với lợi nhuận tương ứng nên có tầm nhìn ngắn hạn trong đầu tư. Điều xảy ra là các nhà đầu tư quá tập trung vào biến động ngắn hạn của cổ phiếu trong danh mục đầu tư của mình. Hiếm khi một cổ phiếu biến động vài % trong một ngắn hạn, nhưng một nhà đầu tư thiển cận sẽ khó ngồi yên với những biến động sụt giảm. Vì vậy, người ta tin rằng thị trường chứng khoán phải có khoản phần bù đủ lớn để lấn át nỗi sợ thua lỗ của người đầu tư. Vì vậy, phần bù được xem là động cơ cho nhà giao dịch chứng khoán đầu tư vào cổ phiếu thay vì tìm sự an toàn trong trái phiếu.

Lý thuyết tài chính thông thường không bao hàm tất cả các yếu tố xảy ra trong thế giới thực. Điều này không có ý cho rằng lý thuyết thông thường vô giá trị nhưng việc bổ sung vào tài chính hành vi có thể làm rõ hơn cách thức thị trường tài chính vận hành.

Nguồn: Investopia, Happy Live dịch

Có thể bạn quan tâm

Bộ sách Làm Giàu Từ Chứng Khoán (phiên bản mới) + Hướng Dẫn Thực Hành CANSLIM

(Kết hợp Phân tích cơ bản (FA) và Phân tích kỹ thuật (TA) để tìm kiếm Siêu cổ phiếu)

ĐẶT SÁCH