Tiến sĩ Alan Phan được biết đến với những phân tích xã hội sâu sắc, những dự đoán kinh tế chính xác, một tầm nhìn sâu rộng, cùng những kinh nghiệm thương trường phong phú được đúc kết qua hơn 43 năm làm ăn trên thế giới, đặc biệt là hai thị trường lớn Mỹ và Trung Quốc. Alan Phan còn là một nhân vật ưa thích của giới truyền thông bởi tính cách thẳng thắn, sẵn sàng chia sẻ quan điểm trước cả những vấn đề được cho là “nhạy cảm”. Bài viết mà bạn sắp sửa đọc sau đây được trích từ sách Dành tặng doanh nhân Việt trong thế trận toàn cầu của Tiến sĩ Alan Phan, dù bài viết đã lâu, nhưng những nhận định vẫn không lỗi thời trong hiện tại. 

Dùng ngân sách để giải cứu những sai lầm của các ngân hàng khi họ cho vay liều lĩnh và trên bờ phá sản là lấy tiền của anh nghèo để tặng cho anh giàu kiểu Robin Hood ngược chiều.

Tôi yêu nhiều xứ mà mình đã đi qua, nhưng tôi khó tin về tương lai của bất cứ nước nào có những đặc tính sau đây. Quan trọng nhất là khi chính phủ xứ đó làm mất niềm tin của tôi qua các hành xử luôn luôn đi ngược với những tuyên bố của mình.

Một vài thí dụ:

SỰ SUY YẾU CỦA ĐỒNG BẢN TỆ

Suốt lịch sử kinh tế, đồng bản tệ luôn là biểu tượng của sự bền vững và thịnh cường của nền kinh tế. Với chính sách tiêu xài quá đáng dẫn đến việc in tiền bừa bãi (dùng 1 danh từ mới là “quantitative easing” hay “gói kích cầu”) cùng việc vay mượn tối đa qua các trái phiếu, đã khiến nhiều bản tệ tuột dốc không phanh so với các đồng tiền chính và giá cả các nguyên liệu. Đây là lý do chính của nạn lạm phát mà các chuyên gia cũng như giới truyền thông cố tình bỏ qua vì lợi ích cá nhân của nghề nghiệp.

SỰ NHÀO NẶN CÁC SỐ LIỆU THỐNG KÊ

Để che đậy cho sự cố lạm phát và thất nghiệp, chính phủ nhiều nơi đã ngụy tạo hay chỉnh sửa các số liệu thông kê nhằm giảm thiểu con số lạm phát cũng như ảnh hưởng trên công ăn việc làm của người dân. Ai cũng biết là chỉ số tiêu dùng (CIP) bao gồm nhiều thành phần và khi thay đổi tỷ lệ của chúng trên tổng số sẽ thay đổi CIP này theo ý muốn chánh trị. Chẳng hạn khi giá địa ốc hay may mặc xuống thấp, tăng phần trăm của địa ốc và may mặc lên 10% thay vì 5% sẽ làm CIP giảm đi gần 0,6%. Trong khi đó, giá cả thực phẩm, xăng dầu có leo thang và có ảnh hưởng trầm trọng đến đời sống hằng ngày của người dân, chính phủ có quyền “tạm quên” vì trên nguyên tắc, chỉ số CIP vẫn còn thấp.

CỨU NGÂN HÀNG BẰNG TIỀN CỦA DÂN

Dùng ngân sách (tiền của dân dù bằng tiền thuế hay bằng công nợ) để giải cứu những sai lầm của các ngân hàng khi họ cho vay liều lĩnh và trên bờ phá sản là lấy tiền của anh nghèo để tặng cho anh giàu kiểu Robin Hood ngược chiều (Hood là một anh hùng dân gian Anh trong văn học) lấy tiền của qúy tộc, địa chủ để tặng dân). Chính phủ còn ngụy biện là làm vậy vì phải cứu nền kinh tế quốc gia; nhưng ai cũng biết rằng, để một vài ngân hàng lớn sụp đổ, là giải pháp tối ưu để tái cấu trúc nền kinh tế vĩ mô, như một con bệnh ung thư cần được giải phẫu chứ không phải chỉ cho uống thuốc giảm đau, để kéo dài sự tồn tại khập khễnh. Về lâu về dài, càng trì hoãn việc giãi phẫu, càng đưa bệnh nhân đến tình trạng không còn cứu chữa

GIA TĂNG THAY VÌ GIẢM THIỂU CÁC ĐƠN VỊ NHÀ NƯỚC

Lịch sử nhân loại đã chứng minh là lòng tham con người sẽ đạt đến đỉnh cao khi họ được giao quyền hành và tài sản không kiểm soát. Kinh tế tư nhân luôn luôn hiệu quả hơn mọi mô hình kinh doanh, vì đồng tiền liền khúc ruột.

Cha chung không ai khóc là lý do của mọi lãng phí và tham nhũng. Bằng cách gia tăng thị phần và chi tiêu của các đơn vị nhà nước, các chính phủ đã vô tình hủy hoại gốc rễ của sự thịnh cường trong nền kinh tế quốc gia.

KHÔN NHÀ DẠI CHỢ

Trong khi ở nhiều nơi, chính phủ rất quyết liệt với những biện pháp về tăng thu thuế, về sự thực thi luật lệ với người dân mình (đôi khi quá đáng), thì đối ngoại, một chính sách mềm dẻo và thân thiện đã làm các đối thủ mạnh lên đáng ngại cho tương lai. Chính sách này hoàn toàn dựa trên lợi ích của phe nhóm thay vì quốc gia.

NÓI VÀ LÀM LUÔN LUÔN KHÁC BIỆT

Khi tranh cử hay ra trước các diễn đàn quốc tế, các quan chức nhiều chính phủ tỏ ra rất thức thời và ngọt ngào, rộng rãi với nhiều lời hứa đủ kiểu đủ loại. Nhưng khi bắt tay vào việc, thì cán cân quyết định thường nghiêng về lợi ích của cá nhân, của bè đảng, của các nhóm lợi ích có ảnh hưởng đến tương lai chánh trị của mình.

YẾU TỐ CĂN BẢN CỦA MỌI NỀN KINH TẾ: NIỀM TIN

Khi người dân không tin vào đồng tiền quốc gia, tỷ giá sẽ suy thoái. Tiền suy thoái thì lạm phát gia tăng. Lạm phát tăng thì lãi suất tăng. Các hoạt động kinh tế sẽ hướng về phòng thủ (bảo vệ tài sản khỏi bị mất mát). Mọi sáng tạo, năng động và tham vọng của cá nhân hay tập thể cũng bị lùi bước, thu gọn… vì phải lo sống còn trước. Không ai muốn đầu tư thêm vào một nền kinh tế thui chột.

DẠY NGƯỜI DÂN THÓI QUEN PHỤ THUỘC VÀO CHÍNH PHỦ

Với những lời hứa hoàn toàn dựa trên lợi ích chính trị, các chính phủ đã giấu giếm những yếu điểm của quốc gia mình và cố tình làm người dân hiểu sai thực trạng về kinh tế, xã hội hay trách nhiệm của dân lẫn quan. Hậu quả là làm cho người dân ước muốn và đòi hỏi những gì “miễn phí” hay đến từ tiền người khác (OPM: other people’s money). Sự tham lam không cơ sở của người dân sẽ giúp chính quyền kiểm soát hoạt động của dân và nhờ vậy, giữ quyền lực lâu dài hơn. 

NGƯỜI BẠN TRUNG QUỐC

Tôi trình bày với nhiều chi tiết hơn về đề tài nói trên trong một buổi mạn đàm 2 tháng trước ở Đại học Giao thông Thượng Hải. Một anh bạn doanh nghiệp nói với tôi, “Nghe ông mà tôi phát khiếp. Xã hội Mỹ dân chủ tự do mà còn bị vướng vào những vấn nạn của chính phủ như vậy, thì các người dân ở các quốc gia khác đối phó ra sao với tình huống?” Tôi không có câu trả lời.

Tôi kể ông nghe về lịch sử của Sparta vào trước thời đế chế La Mã. Sparta là một quốc gia nổi tiếng là anh hùng, đạt nhiều thành quả ấn tượng trên chiến trường. Vị lãnh tụ Lycargus được đề cao như một vị thánh của Sparta. Chiến thắng lớn nhất là đại thắng ở thành Troy của Hy Lạp. Họ ngạo mạn, coi thường đối thủ và nghĩ là khả năng chinh chiến bất bại của họ sẽ giúp họ vượt trội và thôn tính thế giới. Họ không quan tâm đến việc xây dựng một xã hội hài hòa, tôn trọng pháp luật, hay một nền kinh tế sáng tạo hiệu quả. Họ vung tay tiêu xài trong những cuộc liên hoan bất tận để mừng chiến thắng.

Dần dà, chiến lợi phẩm không còn và các quốc gia đối thủ đã chuẩn bị đầy đủ để đối phó với kỹ năng quân sự của Sparta. Không còn chiến trường để thắng, không còn hậu phương để quay về sống trong ổn định, Sparta đã bị lịch sử chôn vùi và trở thành một tỉnh nhỏ của đế chế Achaea. Tôi cũng chợt nhớ đến phần tựa của cuốn chuyện kiếm hiệp “Lộc Đỉnh Ký” của Kim Dung. Trong đó, tác giả nói về một cuộc săn nai hào hứng của một số đại gia quan lại. Sau bao thăng trầm của cuộc chiến, cuối cùng con nai bị bắt và xẻ thịt. Kim Dung kết luận là số phận người dân trong xã hội có thể cũng giống chú nai vàng. Do đó, tôi thích Tú Xương với nhân sinh quan thông minh của ông.

Một trà, một rượu, một đàn bà.
Ba cái lăng nhăng nó quấy ta.

Sau cả mấy trăm năm của tiến bộ, thật tội nghiệp khi người dân lại bị quấy rầy với lãi suất, tỷ giá và lạm phát… thay vì những cái lăng nhăng đáng yêu của Tú Xương. Người Tàu rất hứng thú với lời nói của Lão Tử “Khôn chết, dại chết. Chỉ biết mới sống”. Sống với rượu chè, hay đàn bà chắc chắn phải vui hơn là sống với lãi suất, tỷ giá và lạm phát. “Ba cái lăng nhăng” có thể là giải pháp cho bài toán?

Trích từ sách Dành tặng doanh nhân Việt trong thế trận toàn cầu 

Tủ sách Khởi sự – Khởi nghiệp – Làm giàu

Xem ngay