Hãy thử hình dung: bạn đang sở hữu một cánh đồng lúa rộng lớn, nhưng chỉ có một khoảng thời gian ngắn để thu hoạch trước khi mùa mưa đến. Giai đoạn “dân số vàng” của Việt Nam cũng giống như vậy. Đây là thời kỳ mà tỷ lệ người lao động đang đạt đỉnh, đem lại cơ hội vàng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nhưng giống như cánh đồng kia, nếu không tận dụng hiệu quả, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội.

Dân số vàng: Áp lực kép giữa AI và nguy cơ ‘chưa giàu đã già’

Thực tế, từ năm 2007, Việt Nam đã bước vào thời kỳ dân số vàng và sẽ duy trì đến khoảng năm 2036. Nhưng sau đó, dân số già hóa sẽ xuất hiện, mang đến những áp lực nặng nề như ở Hàn Quốc hay Nhật Bản, nơi mỗi người lao động phải “gánh” nhiều người già. Chúng ta chỉ còn khoảng 10 năm để hành động.

Chúng ta đang đứng đâu?

Theo Thomas Sowell trong cuốn Basic Economics, chìa khóa của sự thịnh vượng nằm ở cách sử dụng nguồn lực khan hiếm. Tuy nhiên, tại Việt Nam, năng suất lao động – yếu tố quan trọng để chuyển tiềm năng thành thực tế – vẫn thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực. Một ví dụ điển hình là ngành nông nghiệp: Dù số lượng lao động lớn, nhưng việc ứng dụng công nghệ còn hạn chế, dẫn đến giá trị sản phẩm thấp. Nếu chúng ta không cải thiện năng suất, dân số vàng sẽ trở thành gánh nặng, chứ không phải lợi thế.

Khi AI và già hóa đồng hành

Không chỉ là câu chuyện dân số, cuộc cách mạng công nghệ đang làm thay đổi toàn diện thị trường lao động. Nhiều công việc được thay thế bởi AI, tạo ra áp lực kép cho những lao động trên 40 tuổi – nhóm thường đối diện nguy cơ sa thải cao nhất. Bộ phim Upstream chính là một ví dụ rõ ràng: một kỹ sư công nghệ bị mất việc ở tuổi trung niên và buộc phải trở thành tài xế xe công nghệ để tồn tại.

Khi già hóa và công nghệ cùng tác động, viễn cảnh là một nền kinh tế mà người lao động trẻ phải gánh quá nhiều trách nhiệm. Tháp dân số sẽ trở nên “méo mó” với phần đỉnh phình to trong khi chân trụ ngày một teo tóp.

Lời giải từ khoa học và sáng tạo

Tại Hội nghị phát triển khoa học và công nghệ năm 2025, Tổng Bí thư đã khẳng định rằng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là “chìa khóa vàng” để Việt Nam vươn lên. Điều này không chỉ là lý thuyết, mà đã được chứng minh bởi các quốc gia như Hàn Quốc và Singapore. Câu chuyện về Samsung là một minh chứng rõ nét: từ một công ty nhỏ, họ đã trở thành tập đoàn toàn cầu nhờ tập trung vào nghiên cứu và phát triển.

Giải pháp thực tế cho Việt Nam
– Đầu tư vào giáo dục: Xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao

Hãy nhìn vào Nhật Bản, quốc gia nổi tiếng với việc đào tạo lao động có kỹ năng chuyên môn cao. Việt Nam cũng cần ưu tiên các chương trình đào tạo kỹ thuật số và công nghệ thông tin, giúp thế hệ trẻ đáp ứng được nhu cầu thị trường.

– Thúc đẩy chuyển đổi số và tận dụng công nghệ

AI không phải là kẻ thù. Nếu sử dụng đúng cách, nó có thể trở thành đồng minh giúp giảm áp lực cho lao động con người. Ví dụ, ngành thương mại điện tử tại Việt Nam đã tạo nên sự đột phá, giúp hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ tiếp cận thị trường rộng lớn hơn.

– Khuyến khích sinh sản và cải cách tuổi nghỉ hưu

Các quốc gia như Thụy Điển đã triển khai chính sách hỗ trợ tài chính cho gia đình trẻ, đồng thời linh hoạt kéo dài tuổi nghỉ hưu để giảm áp lực quỹ hưu trí. Việt Nam cũng cần những chiến lược tương tự, vừa giữ cân bằng dân số, vừa giảm gánh nặng tài chính.

– Cân nhắc bài học từ “kinh tế bạc”

Dịch vụ cho người cao tuổi – “kinh tế bạc” – có thể tạo cơ hội kinh doanh mới. Tuy nhiên, như đã thấy ở Bắc Âu, nó chỉ mang lại lợi ích ngắn hạn. Điều Việt Nam cần là tập trung vào phát triển lao động trẻ, chứ không chỉ dựa vào các dịch vụ này để duy trì nền kinh tế.

Hành trình phía trước: Tận dụng cơ hội, vượt qua thử thách

Thời kỳ dân số vàng không kéo dài mãi. Đây là cơ hội, nhưng cũng là thách thức. Nếu chúng ta chọn sự đổi mới, tận dụng khoa học công nghệ và không ngừng cải thiện chính sách, Việt Nam rất có thể viết nên một câu chuyện thành công.

Happy Live Team viết và tổng hợp

“Cuốn sách giúp thay đổi rất nhiều luận điểm còn đang mơ hồ và những lầm tưởng khi nghĩ về kinh tế học”.

ĐẶT SÁCH