Những bậc thầy đầu tư nhận ra lợi ích của các mô hình tinh thần (mental models) trong việc hiểu được các đặc điểm chính của doanh nghiệp, các yếu tố tạo ra thành công và khả năng duy trì lợi thế cạnh tranh để thúc đẩy tăng trưởng trong tương lai.

Cách Charlie Munger và các bậc thầy đầu tư xây dựng mô hình tâm lý đầu tư 

Trong cuốn sách Psychology of Intelligence Analysis (Phân tích tâm lý học về trí thông minh), Richards Heuer cho biết “rất ít sự chú ý dành cho việc cải thiện cách các nhà phân tích suy nghĩ”. Trong chương mở đầu của cuốn sách “Suy nghĩ về cách suy nghĩ”, ông cho rằng:

“[Các nhà phân tích] xây dựng phiên bản “thực tế” của riêng họ trên cơ sở thông tin được cung cấp bởi các giác quan (senses), nhưng các giác quan đầu vào được dàn xếp bởi quá trình xử lý tinh thần phức tạp nhằm xác định thông tin nào tham gia, cách thức tổ chức và ý nghĩa của nó… Để đạt được hình ảnh rõ ràng nhất có thể… các nhà phân tích cần nhiều hơn ngoài thông tin… Họ cũng cần hiểu các thấu kính xử lý những thông tin đó. Các thấu kính này được biết đến bởi nhiều thuật ngữ khác nhau như mô hình tinh thần, tư duy (mindset), thiên kiến ​​hoặc giả định phân tích.”

Charlie Munger là một người ủng hộ nhiệt thành cho sự cần thiết của một loạt các mô hình tinh thần nhằm đánh giá một cách hợp lý. Trong bài phát biểu tại Trường Luật Stanford A Lesson on Elementary, Wordly Wisdom, Revisited (Bài học về yếu tố cơ bản, minh triết, thẩm định), ông khẳng định:

“Từ lâu tôi đã tin rằng một hệ thống nhất định mà hầu như người thông minh nào có thể học thì hoạt động tốt hơn so với hệ thống mà hầu hết mọi người sử dụng… điều bạn cần là một mạng lưới các mô hình tinh thần (latticework of mental models) trong đầu. Và bạn đối chiếu kinh nghiệm thực tế của mình và kinh nghiệm gián tiếp (thông qua việc đọc chẳng hạn) so với mạng của các mô hình mạnh mẽ này. Và, với hệ thống đó, mọi thứ dần khớp với nhau theo cách giúp bạn tăng cường nhận thức.”

Charlie Munger nhận ra sự cần thiết của việc mượn những ý tưởng lớn từ các lĩnh vực khác như khoa học, toán học, tâm lý học, lịch sử, kinh tế học hành vi và sinh học,… để rút ra những suy luận trong quá trình đầu tư.

“Nếu bạn muốn trở thành một người biết tư duy tốt, bạn phải phát triển tâm trí có thể vượt qua ranh giới quyền thực thi (Jurisdictional boundaries). Bạn không cần phải biết tất cả. Chỉ cần lấy những ý tưởng lớn từ tất cả các lĩnh vực. Và điều đó không khó thực hiện.”

“Vì một số lý do kỳ lạ, tôi đã có một tâm trí ham mê sự đa ngành từ sớm. Tôi không thể đứng yên trong một ý tưởng nhỏ thuộc lĩnh vực am hiểu của mình trong khi có một ý tưởng lớn ở bên kia hàng rào thuộc chuyên môn của những người khác. Vì vậy, tôi cố nắm bắt những ý tưởng lớn hiệu quả ở tất cả mọi hướng. Không ai dạy tôi làm điều đó. Tôi vốn được sinh ra với khát khao như vậy.”

“Bạn phải có thói quen sử dụng tất cả các ‘khái niệm dễ học’ từ bộ môn dành cho sinh viên năm nhất trong mọi lĩnh vực cơ bản. Khi các ý tưởng cơ bản đáp ứng, việc giải quyết vấn đề của bạn không bị giới hạn (như giới học thuật và nhiều cơ quan kinh doanh hạn chế) bởi sự phân loại tách bạch giữa các chuyên ngành chính và chuyên ngành con.”

Nghiên cứu rộng và áp dụng các mô hình khác nhau ngoài lĩnh vực tài chính có thể giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về doanh nghiệp. Các khái niệm như hiệu ứng mạng (networks effects), phi tuyến tính, kinh tế theo quy mô, thiên kiến tâm lý (bias), người chiến thắng vơ cả, đòn bẩy, lợi thế đầu tiên, tiến hóa Darwin, hệ thống thích ứng phức tạp, tới hạn tự tổ chức (self-organised criticality), chi phí đại diện,… chỉ là một vài trong số đó.

Charlie Munger cho rằng có khoảng một trăm mô hình tinh thần để học và các mô hình khác nhau liên quan đến các doanh nghiệp khác nhau.

“Bạn đã phải học một trăm mô hình cộng một vài thủ thuật tinh thần và tiếp tục làm điều đó cả cuộc đời. Điều đó không khó lắm đâu.” – Charlie Munger

“Bạn cần một danh sách checklist khác nhau và các mô hình tinh thần khác nhau cho các công ty khác nhau.” – Charlie Munger

Nhiều khả năng nếu bạn học một khóa học về tài chính điển hình, bạn đã bỏ lỡ một phần lớn những gì quan trọng trong đầu tư [Columbia là một ngoại lệ hiếm hoi]. Hầu hết các khóa học tài chính không bao gồm tâm lý con người, triết học, lịch sử tài chính và họ cũng không dành thời gian giảng dạy những bài học đằng sau thành công của những nhà đầu tư hàng đầu trên thế giới. Trên thực tế, hầu hết các khóa học tài chính tập trung vào việc xây dựng các mô hình bảng tính đầu tư, phân tích các tỷ lệ tài chính, hiểu mô hình định giá tài sản vốn và lý thuyết thị trường hiệu quả. Trong đó, hai môn sau cùng là những mô hình tinh thần bị các nhà đầu tư bậc thầy lảng tránh.

Điều quan trọng là tiếp tục quá trình học tập và mở rộng hiểu biết của bạn để tăng cường tư duy đa ngành, từ đó tăng tỷ lệ thành công trong đầu tư.

“Khi nhìn lại, rõ ràng việc nghiên cứu lịch sử và triết học là sự chuẩn bị tốt hơn cho thị trường chứng khoán hơn là nghiên cứu về thống kê.” – Peter Lynch

“Những lý thuyết rành mạch mà tôi đã học được ở trường đại học không đủ sát để mô tả sự phức tạp thực tế của nền kinh tế hoặc thị trường tài chính.” – Guy Spier

“Bạn nên học mọi thứ. Tôi bắt đầu với vật lý và toán học và sau đó là kinh tế, lịch sử, luật pháp và chính trị. Tôi thích tất cả mọi thứ và đó là những gì bạn cần. Bạn có lẽ cần các mô hình từ sinh vật học.” – Li Lu

“Một số người tư duy bằng chữ, một số sử dụng con số và những người khác thích hình ảnh trực quan. Tôi thích tư duy bằng tất cả những kiểu trên, nhưng tôi cũng suy nghĩ bằng cách sử dụng các mô hình.” – Edward Thorp

Việc áp dụng các mô hình tinh thần khác nhau và tư duy đa ngành có thể mang lại lợi thế bằng cách mở ra những hiểu biết sâu sắc (insights) về đầu tư mà những người khác chưa từng nghĩ đến và do đó chưa phản ánh vào giá của chứng khoán.

“Nếu bạn kiên nhẫn và nếu bạn có hứng thú để thực sự đào sâu, thì những gì bạn tìm thấy sẽ là những hiểu biết sâu mà người khác không có. Đây là những gì Charlie Munger nói trong mạng tinh thể của các mô hình tinh thần. Bạn nhìn mọi thứ qua lăng kính khác để thử xem có điều gì khác biệt hay không.” –  Mohnish Pabrai

“Bạn phải có thiên hướng quan tâm và tò mò về mọi thứ – bất kỳ loại hình kinh doanh, chính trị, khoa học, công nghệ, nhân văn, lịch sử, thơ ca, văn học, tất cả mọi thứ thực sự ảnh hưởng đến doanh nghiệp của bạn. Nó sẽ giúp bạn. Và rồi thỉnh thoảng bạn sẽ tìm thấy một vài hiểu biết sâu sắc qua những nghiên cứu đó, chúng sẽ mang đến cho bạn những cơ hội to lớn mà người khác không thể nghĩ ra được.” – Li Lu

Điều quan trọng là xác định các yếu tố chính sẽ thúc đẩy doanh nghiệp trong tương lai và thiết lập nơi mà doanh nghiệp sẽ hoạt động trong trung hạn và dài hạn, chứ không phải thu nhập của quý tiếp theo.

“Cách tốt nhất để suy nghĩ về khoản đầu tư là ở trong một căn phòng không người và suy nghĩ. Nếu điều đó không hiệu quả, thì còn điều gì nữa.” – Warren Buffett

“Vấn đề không nằm ở những con số. Đối với hầu hết các khoản đầu tư, các yếu tố sẽ thúc đẩy thành công dài hạn không liên quan nhiều đến bảng tính (spreadsheet). Mà là một cái gì đó khác, có thể là hiểu bản chất con người hoặc hiểu về sự vận hành của nhiều lĩnh vực ở một số khía cạnh nhất định, thay vì bù đầu với bảng tính.” – Mohnish Pabrai

Một khi bạn đã bắt đầu xây dựng các mô hình tinh thần, điều quan trọng là tiếp tục học hỏi và tinh chỉnh các mô hình của bạn. Sẽ có lúc các mô hình cũ cần được loại bỏ. Để làm như vậy bạn phải luôn cởi mở tư duy của mình.

“Không có quy tắc nào nói rằng bạn không thể thêm một hoặc hai mô hình khác thậm chí ở thời điểm khá muộn trong cuộc sống. Thực tế, tôi đã làm điều đó. Tuy nhiên, tôi đã thiết lập cho mình hầu hết những mô hình lớn khá sớm.” – Charlie Munger

“Trong một hệ thống gồm nhiều mô hình ở nhiều lĩnh vực, tôi thêm một quy tắc bổ sung là bạn nên cực kỳ thận trọng đối với ý thức hệ nặng nề.” – Charlie Munger

“Tâm trí giống như chiếc dù. Chúng chỉ hoạt động khi mở ra.” – Richards Heuer

Đã đến lúc đưa một số mô hình tinh thần vào mạng lưới rồi, bạn nhỉ!

Nguồn: Mastersinvest, Happy Live dịch

Có thể bạn quan tâm

Damn Right! – Tác giả Janet Lowe

(Vén màn bí ẩn về tỷ phú Charlie Munger – Cánh tay phải của Warren Buffett)

ĐỌC THỬ

ĐẶT NGAY