ĐẦU TƯ TỪ ĐÂU: Lịch sử hình thành của Thị Trường Chứng Khoán
Nhiều người lầm tưởng rằng thị trường chứng khoán được bắt nguồn từ Mỹ vào những năm 1900, nhưng thực chất, thị trường này đã có từ lâu đời.
Dành cho các bạn lần đầu tìm hiểu về thị trường tài chính, về đầu tư nói chung, thì chuỗi series Đầu Tư – Từ Đâu này sẽ cung cấp cho các bạn một kiến thức cơ bản nhất, từ đó bạn có thể tham gia thị trường tài chính với một sự tự tin cao.
Bối cảnh lịch sử
Thị trường chứng khoán có một lịch sử lâu đời. Theo như nhà lịch sử học người Pháp Fernand Braudel thì vào thế kỷ thứ 11 tại Ai Cập, các thương nhân người Do Thái và Hồi Giáo đã thành lập một hình thức giao thương tương tự như các hiệp hội thương mại ngày nay.
Họ rất là am hiểu về tín dụng cũng như là các phương thức thanh toán. Những ý kiến mà Braudel đưa ra đã phủ nhận những giả định cho rằng người Ý mới chính là những người sáng chế ra các phương thức thanh toán và ứng dụng.
Vào thế kỷ thứ 12 tại Pháp, Courratiers de Change đã thay mặt cho các ngân hàng xử lý việc quản lý và điều tiết các khoản nợ của cộng đồng nông nghiệp. Lúc bấy giờ, Courratiers de Change có thể được xem như là những người định giá hàng tịch thu đầu tiên bởi vì họ chỉ chuyên về giải quyết các khoản nợ. Người dân vùng Flanders và các quận lân cận cũng bắt đầu thực hiện ý tưởng này và Beurzen sớm được giới thiệu tại Ghent và Amsterdam.
Vào cuối thế kỷ thứ 13, những thương nhân chuyên giao dịch hàng hóa tại Bruges đã tập hợp bên trong nhà của một người đàn ông tên là Van Der Beurse. Vào năm 1309, các thương nhân đặt tên cho nhóm là “Brugse Beurse” và họ bắt đầu thể chế hóa các cuộc họp không chính thức của mình.
Vào giữa thế kỷ thứ 13, các chủ ngân hàng của Venice đã bắt đầu kinh doanh công trái nhà nước. Vào năm 1351, chính quyền Venice đã phải ngăn chặn sự lan truyền của những tin đồn thất thiệt nhằm mục đích làm giảm giá trị ngân quỹ của chính phủ. Trong suốt thế kỷ thứ 14, các chủ ngân hàng của Pisa, Verona, Genoa và Florence cũng đã bắt đầu kinh doanh công trái nhà nước. Điều này rất khả thi bởi vì những thành phố độc lập như Pisa, Verona, Genoa và Florence được điều hành bởi một nhóm người có ảnh hưởng chứ không phải một quốc vương.
Sở giao dịch đầu tiên
Thị trường chứng khoán không phải ngay từ đầu đã có những giao dịch toàn cầu phức tạp như hiện nay.
Cho đến năm 1531, định chế đầu tiên hao hao như một sở giao dịch mới ra đời tại Antwerp, Bỉ. Tuy vậy, ở thị trường chứng khoán đầu tiên này không hề có cổ phiếu. Thay vì mua bán cổ phiếu công ty (những thứ khi ấy còn chưa tồn tại), người môi giới và cho vay tập trung lại đây để giao dịch các món nợ của công ty, chính phủ và thậm chí cả cá nhân.
Mọi chuyện thay đổi vào những năm 1600, khi cả Anh, Pháp và Hà Lan đều cử hạm đội đến Đông Ấn. Do ít nhà thám hiểm trang trải đủ cho một chuyến hải thương, các công ty trách nhiệm hữu hạn được thành lập để huy động tiền từ nhà đầu tư, những người này sẽ được chia lợi nhuận đoàn tương ứng với phần vốn góp. Hình thức tổ chức kinh doanh này cũng đòi hỏi phải được quản lý rủi ro.
Theo báo Imperial Gazetteer của Ấn Độ, các chuyến hải hành đầu tiên của Anh đến Ấn Độ Dương không thành công, tàu đắm còn tài sản cá nhân của những người đi huy động vốn bị chủ nợ tịch thu. Điều đó khiến một nhóm thương nhân London lập nên một công ty vào tháng 9/1599, giới hạn trách nhiệm của mỗi thành viên theo số tiền họ đầu tư. Nếu chuyến hải hành thất bại, luật pháp chỉ có thể tịch biên số tiền trên.
Nữ hoàng Anh cho phép nhóm thương nhân này hoạt động trong vòng 15 năm, và đặt tên cho công ty là “Thống đốc và nhóm thương nhân London giao thương với Đông Ấn” (hay đơn giản là “Công ty Đông Ấn”).
Hình thức trách nhiệm hữu hạn đã phát huy tác dụng tốt, cho đến năm 1609, vua James I đã cho phép nhiều công ty thương nghiệp nữa hoạt động và thúc đẩy giao tương tại các quốc gia Châu Âu có bờ biển khác. Công ty Đông Ấn Hà Lan là công ty đầu tiên cho phép người ngoài mua cổ phiếu ghi danh theo một tỷ lệ nhất định. Họ cũng là công ty đầu tiên phát hành cổ phiếu và trái phiếu ra công chúng qua Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam năm 1602.
Sở giao dịch chứng khoán London
Sự phát triển nhanh chóng của các công ty phát hành cổ phiếu dẫn tới sự ra đời của Sở giao dịch chứng khoán London.
Đầu tiên, cổ phiếu không được giao dịch tại một tòa nhà nào cả. Thay vào đó, cả bên môi giới lẫn nhà đầu tư gặp nhau ở các quán cà phê khắp London.
Khi ấy, nếu một công ty muốn bán cổ phiếu hay phát hành nợ, họ dán thông báo trên cửa các quán cà phê hay gửi thư tới nhà tài trợ. Đặc biệt, quán cà phê của Jonathan tại Change Alley nổi lên như một tụ điểm giao dịch chứng khoán chính tại London. Giao dịch phi tập trung tiếp tục phát triển tại các quán cà phê London cho đến khi một đám cháy quét qua Change Alley năm 1748. Một nhóm giao dịch viên giàu có hiến một tòa nhà làm sở giao dịch năm 1773.
Từ đây mở ra một thời gian dài nước Anh tở thành thủ đô tài chính của thế giới. Kể cả khi đã bị Mỹ vượt qua, London vẫn là một trong những trung tâm tài chính trọng yếu.
Người ta cho rằng Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam mới là nơi đầu tiên cho phép giao dịch liên tục, bán khống, giao dịch quyền chọn, hoán đổi nợ-cổ phiếu, ngân hàng bán buôn, quỹ tín thác, … như chúng ta biết đến hiện nay. Bất chấp những cải tiến ấy, Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam không bao giờ có được ảnh hưởng trên thế giới tài chính như London hay New York.
Sở giao dịch chứng khoán New York
Năm 1793, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch New York mở cửa tại Phố Wall. Dù không phải là sở giao dịch đầu tiên tại Mỹ, NYSE nhanh chóng trở thành trung tâm tài chính của đất nước non trẻ.
Cũng như tại London, NYSE ban đầu không rộng và nhiều hoạt động phải được tiến hành ở bên ngoài. Địa điểm này bị lửa thiêu rụi nên phải chuyển tới phố Broad và đổi tiên thành Sở giao dịch chứng khoán New York.
NYSE không mất nhiều thời gian để trở thành một trung tâm trong giới tài chính. Khối lượng giao dịch chứng khoán tăng 6 lần trong giai đoạn 1896 – 1901.
Sự thành công này phần lớn là nhờ địa điểm của sở giao dịch tại thành phố New York, trung tâm của gần như mọi giao dịch và buôn bán của nước Mỹ tại thời điểm đó.
NYSE cũng là sở giao dịch đầu tiên có điều kiện niêm yết và phí, giúp đem lại khoản thu nhập lớn cho sở giao dịch. Trong hơn 200 năm, Sở giao dịch chứng khoán New York luôn giữ vị trí số một.
Tạm kết
Lịch sử hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán trên Thế giới cho thấy thời gian đầu, thị trường hình thành một cách tự phát, đối tượng tham gia chủ yếu là các nhà đầu cơ, dần dần về sau mới có sự tham gia ngày càng đông đảo của công chúng. Khi thị trường bắt đầu xuất hiện sự trục trặc và bất ổn, chính phủ buộc phải can thiệp bằng cách thành lập các cơ quan quản lý nhằm bảo vệ quyền lợi của công chúng đầu tư và sau đó dần dần hệ thống pháp lý cũng bắt đầu được ban hành.
Thị trường không hề trừu tượng hay độc lập. Trong nhiều trường hợp, chúng chỉ là sự tương tác vô thức giữa con người với nhau và có thể biến động bất kỳ lúc nào vì những ý thích, lo ngại hay hy vọng của chính con người.
⇒ Học cách tự đầu tư qua chuỗi bài viết ĐẦU TƯ TỪ ĐÂU tại đây.
Nguồn: Tham khảo CafeF, SIU Review, Happy Live tổng hợp.
Có thể bạn quan tâm:
Bộ sách Giao dịch theo xu hướng đánh bại mọi thị trường
