Theo NĐT giá trị huyền thoại Peter Lynch, trước khi bạn mua một cổ phiếu hay bất cứ thứ gì, có ba vấn đề mang tính cá nhân mà bạn cần xác định rõ: (1) Tôi có nhà không? (2) Tôi có cần tiền không? (3) Tôi có những tố chất riêng để có thể đầu tư cổ phiếu thành công hay không? Việc đầu tư cổ phiếu của bạn thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách bạn trả lời ba câu hỏi này nhiều hơn bất cứ điều gì bạn đọc trên Tạp chí phố Wall (The Wall Street Journal).

“Liệu General Electric có phải là một món đầu tư tốt không?” không phải là điều băn khoăn đầu tiên của tôi về một cổ phiếu. Ngay cả khi General Electric là một món đầu tư tốt, điều đó cũng không có nghĩa là bạn nên mua cổ phiếu này. Sẽ chẳng có ích gì khi bạn nghiên cứu về lĩnh vực tài chính cho đến khi bạn nhìn vào tấm gương phản chiếu gần gũi nhất.

Trước khi bạn mua một cổ phiếu hay bất cứ thứ gì, có ba vấn đề mang tính cá nhân mà bạn cần xác định rõ: (1) Tôi có nhà không? (2) Tôi có cần tiền không? (3) Tôi có những tố chất riêng để có thể đầu tư cổ phiếu thành công hay không? Việc đầu tư cổ phiếu của bạn thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách bạn trả lời ba câu hỏi này nhiều hơn bất cứ điều gì bạn đọc trên Tạp chí phố Wall (The Wall Street Journal).

1. Tôi có nhà không?

Ở phố Wall, người ta có thể nói rằng: “Một ngôi nhà ư? Đúng là một khoản đầu tư lớn!”. Trước khi bạn muốn đầu tư vào cổ phiếu, bạn nên xem xét việc mua một ngôi nhà, bởi suy cho cùng một ngôi nhà là một sự đầu tư tốt mà hầu hết mọi người đều muốn thực hiện. Tôi tin chắc rằng luôn luôn có những ngoại lệ, ví dụ như những ngôi nhà xây dựng trên những chỗ đất sụt, hay những ngôi nhà ở những vùng lân cận xinh đẹp mà bạn phải mất công đi, nhưng trong 99 trên 100 trường hợp, một ngôi nhà sẽ trở thành một món lợi lớn.

Đã bao nhiêu lần bạn nghe bạn bè hay người quen than vãn rằng: “Tôi thật ngu ngốc vì đã đầu tư vào ngôi nhà của mình!”. Tôi cá là chẳng mấy khi. Hàng triệu người đầu tư bất động sản nghiệp dư đã thành công rực rỡ khi đầu tư vào những ngôi nhà của họ. Thỉnh thoảng cũng có vài gia đình phải nhanh chóng chuyển nhà hay chấp nhận bán lỗ, nhưng rất hiếm có cá nhân nào lại liên tục mất tiền vào hàng loạt ngôi nhà, cũng giống như những hiện tượng không thường xảy ra với cổ phiếu. Cũng hiếm có cá nhân nào từ bỏ hoàn toàn một ngôi nhà, và rồi một buổi sáng khi thức dậy, anh ta phát hiện ra rằng những ngôi nhà vừa “tuyên bố phá sản” hay “sụp đổ”, số phận đáng buồn của rất nhiều công ty cổ phần.

Do ảnh hưởng của sức mạnh đòn bẩy, nếu bạn mua một ngôi nhà trị giá 100.000 đô la với giá chiết khấu 20%, và giá nhà tăng 5% một năm, thì bạn đang tạo ra lợi nhuận 25% từ khoản tiền bạn bỏ ra, và lãi suất của khoản nợ được phép khấu trừ vào thu nhập khi tính thuế. Hãy làm tốt điều này trên thị trường chứng khoán và cuối cùng bạn sẽ giàu hơn cả Boone Pickens.

Giống như cổ phiếu, các ngôi nhà có khả năng sinh lợi lớn nhất khi chúng được giữ trong một thời gian dài. Nhưng điểm khác biệt là các ngôi nhà có xu hướng được sở hữu bởi cùng một người trong một số năm – tôi nghĩ trung bình khoảng 7 năm. Trong khi đó, 87% tất cả các loại cổ phiếu tại Sở Giao Dịch Chứng Khoán New York được sang tay hàng năm. Mọi người cảm thấy thư thái hơn nhiều khi ở trong ngôi nhà của chính mình so với khi đầu tư cổ phiếu. Và cần một chiếc xe tải khổng lồ để chuyển nhà, nhưng chỉ mất một cú điện thoại là bạn có thể từ bỏ các cổ phiếu của mình.

Cuối cùng bạn là một nhà đầu tư bất động sản tài năng bởi bạn biết làm cách nào để tìm kiếm từ gác mái đến tầng hầm, và đưa ra những câu hỏi hợp lý. Kỹ năng tìm nhà được di truyền sang các thế hệ sau. Bạn lớn lên và chứng kiến cha mẹ bạn đăng ký vào các dịch vụ công cộng, các trường học, hệ thống cấp thoát nước, các cuộc kiểm tra vi khuẩn, và các loại thuế. Bạn luôn nhớ những quy tắc như “Không bao giờ mua ngôi nhà đắt nhất trong khu phố”. Bạn có thể nhận ra những người hàng xóm khi bạn đi lên hay đi xuống. Bạn có thể lái xe qua một khu vực và nhận thấy ngôi nhà nào đang được sửa chữa, ngôi nhà nào đang xuống cấp, và có bao nhiêu ngôi nhà đang được nâng cấp. Và trước khi bạn đặt mua một ngôi nhà, bạn thuê những chuyên gia để tìm kiếm mối mọt, những vết rò trên mái, chỗ gỗ mục, những đường ống rỉ sét, hệ thống đường dây điện bị lỗi, và các vết nứt ở nền nhà.

Không còn gì nghi ngờ khi người ta kiếm được tiền trên thị trường nhà đất và mất tiền trong thị trường chứng khoán. Họ dành cả tháng để chọn lựa những ngôi nhà, trong khi chỉ mất có vài phút để lựa chọn cổ phiếu. Thực tế, họ dành nhiều thời gian để mua một chiếc lò vi sóng tốt hơn là mua một tài sản đầu tư tốt.

2. Tôi có cần tiền không

Điều này gợi mở câu hỏi số 2. Rất dễ hiểu khi kiểm tra lại ngân sách gia đình trước khi bạn mua cổ phiếu. Ví dụ, nếu hai hay ba năm sau, bạn phải đóng học phí đại học cho con mình thì đừng bao giờ đầu tư khoản tiền đó vào cổ phiếu. Có thể bạn là một góa phụ (luôn luôn có những góa phụ trong những sách về thị trường chứng khoán như thế này), và con bạn Dexter đang học năm thứ hai ở trường trung học sẽ có cơ hội học ở trường Đại học Harvard – nhưng không phải là nhờ học bổng. Vì bạn khó có thể trang trải học phí đại học cho con mình nên bạn cố gắng tăng giá trị tài sản ròng của bạn bằng cách đầu tư vào những cổ phiếu hàng đầu bảo đảm chắc chắn.

Trong trường hợp này thì dù bạn có mua những cổ phiếu hàng đầu, đây vẫn được coi là một sự đầu tư mạo hiểm. Nếu không có những yếu tố bất thường, thì cổ phiếu có thể dự đoán được tương đối chính xác trong 10 đến 20 năm. Nhưng bạn chỉ có thể búng một đồng xu để phán đoán giá cổ phiếu sẽ tăng hay giảm trong khoảng thời gian 2 đến 3 năm. Kể cả các cổ phiếu hàng đầu cũng có thể giảm giá và duy trì ở mức giá thấp đó trong khoảng thời gian 3 năm, thậm chí có thể là 5 năm, vì thế nếu thị trường sụt giá bất ngờ thì Dexter của bạn sẽ phải học lớp học buổi tối.

Có thể bạn là một người già phải sống nhờ một nguồn thu nhập cố định hay một thanh niên lười lao động và chỉ muốn sống nhờ vào khoản thu nhập cố định được thừa kế của gia đình. Trong cả hai trường hợp này, bạn đều nên tránh xa thị trường cổ phiếu. Có đủ loại công thức phức tạp để tính toán xem bạn nên đầu tư bao nhiêu phần trăm tài sản của mình vào cổ phiếu, nhưng tôi có một công thức đơn giản của riêng mình, và nó cũng giống với công thức của phố Wall cũng như cho đường đua. Chỉ đầu tư vào những gì mà bạn có thể mất đi, nhưng tổn thất đó không ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày cửa bạn trong một tương lai dự đoán được.

3. Tôi có những tố chất riêng để có thể đầu tư cổ phiếu thành công hay không?

Đây là câu hỏi quan trọng nhất. Với tôi có lẽ trong những tố chất này cần phải có tính kiên nhẫn, sự tự tin, kinh nghiệm, khả năng chịu đựng thương đau, lối suy nghĩ thoáng, sự lãnh đạm, tính cố chấp, sự khiêm tốn, sự linh hoạt, tinh thần sẵn sàng nghiên cứu, tinh thần sẵn sàng thừa nhận sai lầm, và khả năng phớt lờ những nỗi sợ hãi chung. Theo thuật ngữ IQ, có lẽ những nhà đầu tư giỏi nhất nằm ở một vị trí nào đó trên đáy 10% và dưới đỉnh 3%. Với tôi, những thiên tài thực sự thường quá say mê với những phân tích lý thuyết tỷ mỷ, và luôn luôn bị biến động thực tế của cổ phiếu phản bội lại, đây là điều quá ngu ngốc đến nỗi trí tuệ siêu việt của họ không tài nào tưởng tượng được.

Không kém phần quan trọng là khả năng ra quyết định trong tình huống thông tin không hoàn hảo hay không đầy đủ. Ở phố Wall, mọi thứ chẳng bao giờ rõ ràng, hoặc nếu chúng trở nên rõ ràng thì đã quá muộn. Bộ óc khoa học cần biết mọi dữ liệu sẽ bị cản trở trong tình huống này.Và cuối cùng, việc kiềm chế những tính cách và những “cảm xúc ruột gan” của bạn là vô cùng thiết yếu. Hiếm có nhà đầu tư nào không bí mật che giấu niềm tin rằng anh ta hay cô ta có sở trường dự đoán giá cổ phiếu hay giá vàng hoặc là tỷ lệ lãi suất, mặc dù trên thực tế, hầu hết chúng ta đều có vẻ như mắc hết sai lầm này đến sai lầm khác. Quả là điều huyền bí khi người ta có cảm giác mạnh mẽ rằng giá cổ phiếu sắp tăng hay nền kinh tế chuẩn bị tăng trưởng khi mà những dấu hiệu trái ngược xuất hiện. Điều này được xác nhận bởi các dịch vụ thông tin định kỳ tư vấn đầu tư phổ biến, mà chính bản thân những dịch vụ này cũng có xu hướng lên giá hay xuống giá ở những thời điểm không thích hợp.

Vấn đề không phải là những nhà đầu tư và nhà cố vấn của họ luôn luôn ngốc nghếch hay thiếu nhạy cảm. Mà vấn đề là ở chỗ khi người ta nhận biết được tín hiệu thì có thể thông điệp đã thay đổi hoàn toàn. Khi mà những tin tức tài chính chủ yếu đủ khả quan đến mức làm cho đa số các nhà đầu tư thực sự cảm thấy tin tưởng vào các triển vọng ngắn hạn, thì nền kinh tế sẽ sớm bị thất bại.

Thật ngạc nhiên khi cảm nghĩ của các nhà đầu tư thay đổi quá nhanh khi mà thực tại còn chưa kịp biến chuyển. Một hoặc hai tuần trước trận Đại Sụt Giá Tháng Mười, những người đi công tác đã lái xe qua Atlanta, Orlando, hay Chicago, ngưỡng mộ những công trình xây dựng mới và cùng nhau bình luận “Ồ, quả là một sự phát triển kỳ diệu”. Nhưng vài ngày sau đó, tôi dám chắc rằng cũng chính những người này sẽ nhìn cũng chính những tòa nhà này và nói: “Ông nhìn kìa, nơi này quả là có vấn đề. Làm sao người ta lại có ý định bán những tòa nhà này và thuê những văn phòng kia chứ?”

Những điều ẩn giấu bên trong con người khiến họ trở thành những người bấm giờ tệ hại cho thị trường chứng khoán. Một nhà đầu tư khinh suất luôn trải qua lần lượt ba trạng thái cảm xúc: quan tâm, tự mãn và đầu hàng. Anh ta quan tâm sau khi thị trường sụt giá hay nền kinh tế tỏ ra bất ổn, nhờ đó anh ta có thể mua được những công ty tốt với giá hời. Sau đó khi anh ta mua với giá cao hơn, anh ta cảm thấy tự mãn vì các cổ phiếu của mình đang lên giá. Chính đây là lúc anh ta nên lo lắng và kiểm tra những nhân tố cơ bản, nhưng anh ta lại không làm thế. Và rồi cuối cùng, khi cổ phiếu của anh ta rơi vào giai đoạn khó khăn và giá cổ phiếu xuống thấp hơn cả mức giá anh ta đã trả, anh ta hoàn toàn đầu hàng và chấp nhận bán cổ phiếu mà chẳng thu được đồng lãi nào.

Một số người vẫn ảo tưởng rằng họ là “nhà đầu tư dài hạn”, nhưng chỉ đến khi có một trận đại sụt giá (hay thu được lợi nhuận thấp), họ nhanh chóng trở thành những nhà đầu tư ngắn hạn và bán toàn bộ cổ phiếu của mình, chấp nhận tổn thất lớn hay lợi nhuận âm. Thật dễ hiểu khi người ta luôn cảm thấy bất an trong ngành kinh doanh đầy biến động này. 

Bất cứ khi nào E.F. Hutton nói, dường như mọi người đều chú ý lắng nghe, nhưng đó lại chính là vấn đề. Lẽ ra mọi người nên cố gắng ngủ. Khi phải dự đoán về thị trường thì kỹ năng cần thiết không phải là lắng nghe, mà là ngáp. Mẹo ở đây là đừng học cách tin vào những cảm xúc bên trong của bạn, mà phải rèn luyện để bản thân bạn phớt lờ chúng đi. Hãy giữ những cổ phiếu của bạn miễn là những yếu tố cơ bản của công ty vẫn còn ổn định. Nếu không, hy vọng tăng giá trị ròng duy nhất của bạn có vẻ như mang dáng dấp của công thức đạt được thành công tài chính chắc chắn của J. Paul Getty: “Dậy sớm, làm việc chăm chỉ, và phát đạt”.

Nguồn: sách Trên đỉnh phố Wall

Có thể bạn quan tâm

Bộ sách Đầu tư giá trị từ A đến Z

ĐẶT SÁCH NGAY