Một Con hào kinh tế (Moat) có thể tồn tại trong bao lâu?
Có bao giờ bạn tự hỏi: những công ty đang sở hữu Con hào kinh tế (Moat) bền vững như Coca Cola, Microsoft, Google sẽ tồn tại được bao lâu? Không có con hào nào tồn tại bền vững, nhưng với một nhà đầu tư thông thái, họ sẽ xác định được những con hào ẩn mình và nên nắm giữ cổ phiếu ở các công ty đó trong bao nhiêu năm. NĐT Mohnish Pabrai – chủ tịch Quỹ đầu tư Pabrai Founds sẽ giúp bạn làm rõ vấn đề này.
Các nhà đầu tư săn lùng cơ hội tài trợ vốn với tham vọng tìm được lợi nhuận khổng lồ. Cay đắng thay, trong quá trình mưu cầu đó, họ thường hủy diệt tất cả các khoản lợi nhuận kếch xù.
Tuy nhiên, đôi khi một doanh nghiệp với thế mạnh bí truyền xuất hiện và đem lại lợi nhuận bền vững. Lấy ví dụ về một trong những nhà hàng yêu thích của tôi là Chipotle. Bất cứ khi nào tôi đến đây cũng thường bắt gặp cả hàng khách kéo dài ra tới cửa. Dù thực tế người ta xếp hàng rất đông và tôi thì sống ở miền Nam California với hàng tá lựa chọn cho món ăn Mexico, tôi vẫn trung thành với Chipotle. Tại sao? Một phần là nguyên liệu tươi ngon, chất lượng cao, phần do hương vị hấp dẫn, phần ở không gian, và một phần bởi khả năng tự quyết chính xác nguyên liệu nào và số lượng nhiều hay ít như ý muốn.
Tất cả ông chủ nhà hàng Mexico và thức ăn nhanh khác trong thị trấn đều nhận diện rõ cơn sốt Chipotle. Họ ghét điều này và muốn làm gì đó, nhưng không thể hoặc không hề dễ dàng. Sao chép Chipotle hẳn là một cuộc chiến đầy căm go. Tôi chắc rằng nhiều người sẽ thử sức rồi cuối cùng một thiểu số nào đó có thể thành công, nhưng đồng thời Chipotle có thể sẽ tiếp tục phát triển lớn mạnh trong nhiều năm. Càng nhiều người chơi nhảy vào thị trường, họ càng có thể cướp khách hàng khỏi tay các nhà hàng khác hơn so với Chipotle.
Từ khởi đầu chỉ mới 13 năm về trước, bây giờ Chipotle đã mở nhà hàng thứ 500. Nó có thể dễ dàng phát triển gấp 10 lần hoặc hơn thế nữa từ vùng phủ sóng hiện tại, chưa kể đến triển vọng to lớn ở nước ngoài. Chipotle có một con hào kinh tế bền vững. Con hào bền vững này lôi kéo những khách hàng như tôi tiếp tục đến đó cho dù có chờ đợi mỏi mòn. Con hào này cho phép Chipotle khả năng kiếm được siêu lợi nhuận. Dự đoán tốt nhất có thể của tôi là khối lợi nhuận này sẽ lâu bền – ít nhất trong thập kỷ tiếp theo hoặc xa hơn.
Những doanh nghiệp với con hào sâu vây quanh chúng ta – American Express, Coca-Cola, H&R Block, Citigroup, BMW, Harley – Davidson, WD-40, thương hiệu Oreo của Nabisco – danh sách này kéo dài vô tận. Và cả những doanh nghiệp với con hào nông hoặc không tồn tại vây quanh chúng ta – Delta Airlines, General Motors, Cooper Tires, Encyclopedia Britannica, Gateway Computers,…
Đôi khi con hào bị ẩn khuất. Hãy nhìn vào Tesoro Corporation. Nó kinh doanh trong lĩnh vực lọc dầu – một loại hàng hóa thông thường (commodity). Tesoro không kiểm soát được giá nguyên liệu đầu vào chính yếu của mình là dầu thô. Nó không kiểm soát được sản phẩm hoàn thiện chính là xăng. Tuy nhiên, nó có một hào an toàn. Các nhà máy lọc dầu của Tesoro chủ yếu nằm ở Bờ Tây và Hawaii. Lọc dầu ở bờ Tây là lĩnh vực kinh doanh béo bở với con hào vây quanh. Ở thời điểm đó, chưa có nhà máy lọc dầu nào xây dựng ở Mỹ trong suốt 20 năm. Trong giai đoạn này, số lượng nhà máy lọc dầu giảm từ 220 xuống còn 150, trong khi nhu cầu dầu mỏ tăng lên khoảng 2 phần trăm mỗi năm. Nhà máy lọc dầu ở Mỹ trung bình hoạt động trên 90 phần trăm công suất. Bất cứ lúc nào nhu cầu gia tăng đột biến, biên lợi nhuận của doanh nghiệp lọc dầu lại gia tăng vì không đủ năng suất.
Các nhà máy lọc dầu ở Bờ Tây cũng có con hào bảo đảm vì các quy định từ Cơ quan Bảo vệ Môi sinh của bang ở California và Hawaii rất nghiêm ngặt và đòi hỏi các công thức hiếm. Lọc dầu ở Bờ Tây và Hawaii mang lại biên lợi nhuận cao hơn phần còn lại của cả nước. Một nhà máy lọc dầu ở Texas không thể dễ dàng phục vụ thị trường California. Nhà máy lọc dầu ở California thường phục vụ thị trường California, có nghĩa rằng khi Tesoro sở hữu nhà máy lọc dầu ở California, nó đã nắm trọn một thị trường gần như cố định. Trong cơn đổ bộ của hàng nghìn doanh nghiệp, nhiều con hào gần như bị ẩn khuất hoặc chỉ giới hạn trong tầm nhìn eo hẹp. Do đó phải đào sâu thông tin mới nhìn ra con hào kinh tế.
Làm sao chúng ta biết được khi nào doanh nghiệp có con hào ẩn khuất và con hào đó là gì? Câu trả lời thường hiện ra qua việc xem xét các báo cáo tài chính. Doanh nghiệp mạnh với con hào vây quanh tất đem lại tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư cao, cũng như trường hợp người thợ cắt tóc của chúng ta. Bảng cân đối kế toán cho chúng ta biết số vốn triển khai trong kinh doanh.
Báo cáo thu nhập và dòng tiền cho chúng ta biết họ kiếm được bao nhiêu lợi nhuận từ vốn đầu tư. Vì vậy, nếu một nhà hàng Chipotle có chi phí mở cửa là 700.000 đô la và nó tạo ra 250.000 đô la dòng tiền tự do một năm, thì đó quả là hoạt động kinh doanh ngon lành. Cứ mỗi ba năm Chipotle có thể lấy dòng tiền đó để mở thêm một cửa hàng Chipotle khác. Khi thương hiệu bắt đầu nhượng quyền thương mại, lợi nhuận trên vốn đầu tư sẽ tăng tốc theo hàm mũ.
Trong suốt những niên đại lịch sử, các vị vua tìm cách xây dựng lâu đài, thành lũy vững chắc với con hào ngày một sâu hơn và mở rộng ra. Đồng thời, quân xâm lược tấn công triền miên và không ngừng cải tiến vũ khí, kỹ thuật, và quân đội hòng chiếm lĩnh chiến lợi phẩm là lâu đài kia. Dường như một quy luật tự nhiên đã định sẵn, cho dù ta có xây đắp và phòng vệ lâu đài, dù con hào sâu và rộng bao nhiêu, dù có cá mập hay cá dữ đầy ắp trong con hào đó, thì cuối cùng nó cũng sẽ rơi vào tay quân xâm lược. Trong suốt những niên đại lịch sử, mọi nền văn minh và vương quốc vĩ đại rồi cũng tới buổi suy tàn.
Các doanh nghiệp đề cập phía trên, như Delta, Gateway, General Motors, dù có con hào kinh tế hẹp hoặc không có đi nữa, thì tất cả đều có một thời sở hữu những con hào hoành tráng. Chúng bị xói mòn theo thời gian, tựa như những lâu đài được bảo vệ kiên cố nhất cuối cùng cũng rơi vào tay địch.
Không có cái gọi là con hào vĩnh cửu. Ngay cả những doanh nghiệp bất khả chiến bại như eBay, Google, Microsoft, Toyota và American Express đều sẽ có ngày suy yếu và biến mất. Một số con hào bền vững hơn những con hào khác. Wells Fargo và American Express thành lập cách đây hơn 150 năm, và đáng ngạc nhiên là cả hai con hào của họ chưa bao giờ vững chãi như ngày hôm nay. Chuyện ngoài lề nhưng phải thốt lên vì cả American Express và Wells Fargo đều do Henry Wells thành lập.
Nhưng đây là tình thế tiến thoái lưỡng nan: nếu bạn chọn cổ phiếu một thế kỷ trước, thì công cuộc lựa ra hai cổ phiếu trong vũ trụ cổ phiếu bao la gần như là không thể. Tỷ lệ cao chót vót, ngay cả khi cổ phiếu bạn chọn “xanh” nhất (the bluest) trong số blue chip thì cuối cùng cũng sẽ biến mất.
Vào năm 1997, Arie de Geus viết một cuốn sách hấp dẫn mang tên Những công ty trường tồn (The Living Company). Geus nghiên cứu vòng đời của các công ty ở các dạng quy mô khác nhau và vô cùng bất ngờ khi thấy công ty trong danh sách Fortune 500 trung bình chỉ có vòng đời từ 40 đến 50 năm. Trong khi các công ty thành công phải trải qua 25 đến 30 năm kể từ ngày thành lập mới có được vị trí trên Fortune 500. Geus nhận thấy các công ty blue chip thường lặn mất tăm chưa đầy 20 năm sau khi điểm tên trong danh sách. Trung bình các doanh nghiệp Fortune 500 đã qua thời kì tăng trưởng vào thời điểm nó nằm trong danh sách.
Ngay cả những doanh nghiệp với các con hào kinh tế bền vững cũng không tồn tại mãi mãi. Do đó, khi sử dụng công thức giá trị nội tại của John Burr Williams, chúng ta phải giới hạn số năm thịnh vượng của doanh nghiệp. Chúng ta không bao giờ tính dòng tiền chiết khấu vượt quá 10 năm hoặc kỳ vọng doanh thu năm thứ 10 có thể vượt gấp 15 lần dòng tiền ở thời điểm đó (cộng với phần vốn thặng dư hiện hữu (excess capital) trong kinh doanh).
Nguồn: Sách Nghệ thuật đầu tư Dhandho
Có thể bạn quan tâm: Nghệ thuật đầu tư Dhandho
(Phương pháp đầu tư rủi ro thấp, lợi nhuận cao)
